Page 38 - 1-сон 2020 йил

Хорижий филология №1, 2020 йил

поклаб бер менга”. Кўпчиликка ҳозиргина Тўрт сатҳли метафора шеърга ўлим
“гуноҳкор бандангни чақир”, дея ёзғириб (фармонингни айт, бандангни чақир) ва
турган қаҳрамоннинг эндиликда “жисмимга тириклик (жисмимга жон бер, муродим
жон бер” дейиши ғалати туюлиши, табиий шаъмини сўндирма) мотивларини
албатта. Аммо “ожиз томиримга покиза қон киритган. Бу мотивлар берадиган
бер” метафораси ифодалаб келаётган “фақат метафорик маъно матн ички тузилишидан
руҳимни эмас, жисмимни ҳам поклаб бер” сизиб чиққан. Шоир шеъриятининг
маъносини уқсагина китобхон бу кўпқатламли метафоралар асосидаги
ғалатиликни кечириш эҳтиёжини сезади. рамзийликка йўғрилганлиги қуйидаги
Худди шу ерга етганда, яъни тўртинчи фикрда ўзининг тўла тасдиғини топган:
бандда тўртинчи даражали метафора юзага “Р.Парфи лирикасининг тимсолли образлар
келади: “Равшан қил, қорамни оқлаб бер асосига қурилиши эса инсоннинг ижтимоий
менга”. Айнан ўзи тушунмаётган фаолиятини, маънавий ҳаётини англаш ва
англамсизликларни англаш истаги қаҳрамон тушунтириш йўлидаги изланиш
бўғзидан отилаётган “Охират илмидан қил самарасидир” [10,223] .
мени огоҳ” деган ўтинч маъносини Хуллас, “Тавба” шеърининг
теранлаштиради. Тўртинчи даражали тузилиши Р.Парфи бадиий оламига хос
метафора шеърда аввал аён бўлган барча қадриятлар тизимида ҳал қилувчи ўринда
маъноларнинг аҳамиятини бир нуқтага турувчи тушунчалар – ўлим ва ҳаёт
жамлайди. Янги семантик майдон билан концептларининг кўп қатламли ёйиқ
қўшилган сўнгги маъно янада бойиб, метафора ёрдамида мураккаб ягона образга
“Муродим шаъмини сўндирма, Аллоҳ” бирикиши билан белгиланади. Шеърнинг
илтижосига йўл очади. Тўрт сатҳли мураккаб асосий мотиви саналадиган тавба
метафорани схематик тарзда қуйидагича кўринишидаги ҳасрат метафораси ўз
талқин этса бўлади: ибтидо-ю интиҳонинг тузилиши ва бошқа ўхшатишлар билан
овушиб кетганлиги фожиаси бу китобнинг муносабатига кўра матн талқинларининг
мубошири (эпиграф) бўлган, фақат тазарру турлича бўлишига хизмат қилган.
орқалигина одамзод тозариши мумкинлиги
шеърда бош кредо даражасига кўтарилган.

Адабиётлар
1. Арутюнова Н.Д. Язык и мир человека. – Москва: Языки русской культуры, 1999. –
С. 367.
2. Блэк М. Метафора / Пер. с англ. М.А. Дмитровской // Теория метафоры: Сб.: Пер. с
англ., фр., нем., исп., польск. яз. / Вступ. ст. и сост. Н.Д. Арутюновой; Общ. ред. Н.Д.
Арутюновой и М.А. Журинской. – Москва: Прогресс, 1990. – С. 163.
3. Жирмунский В.М. Поэтика русской поэзии. СПб.: Азбука-классика, 2001. – С. 320-
321.
4. Ларин Б.А. Эстетика слова и язык писателя. – Л.: Худож. лит., 1974. – С. 66.
5. Левин Ю.И. Русская метафора: Синтез, семантика, трансформации // Учёные
записки Тартуского гос. ун-та, вып. 263. Труды по знаковым системам, IV. Тарту, 1969. – С.
301.
6. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Под ред. А.Н. Николюкина.
Институт научной информации по общественным наукам РАН. – Москва: НПК «Интелвак»,
2003. – Столбик. 533.
7. Новейший философский словарь / Гл. ред. А.А. Грицанов. – Москва: Книжный Дом,
2003. – С. 623.
8. ЎТИЛ. – Тошкент: “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти,
2006. 2-жилд.
9. Йўлдошев Қ. Ёниқ сўз. – Тошкент: “Янги аср авлоди”, 2006. – Б. 77.
10. Раҳимжонов Н. Мустақиллик даври ўзбек шеърияти. – Тошкент: Фан, 2007. – Б. 223.

37