Page 93 - 1-сон 2020 йил
P. 93
Хорижий филология №1, 2020 йил
қилади. Бу ерда муз ва ҳиссиёт ўртасида menaced Mrs. Reed: the same ridge, black
концептуал боғланиш юзага келади. and blasted after the flames are dead, would
Худди шунингдек, “fall of the have represented as meetly my subsequent
avalanche is in their anger” ва “the breaking condition, when half-an-hour’s silence and
up of the frozen sea in their displeasure” reflection had shown me the madness of my
тузилмалари “EMOTION IS FORCE” conduct, and the dreariness of my hated and
метафорасининг ривожлантирилиши hating position [Chapter 4, 31].
натижасидир. Ёзувчи олдиндан мавжуд Ушбу матн парчасида “ANGER IS
манбанинг алоҳида бир узвини ноодатий FIRE” концептуал метафорасининг
усулда ривожлантириш воситасида сингдирилиши давомида Жейннинг қаҳру
ўқувчини воқеликни бошқача ҳис қилишга ғазаби мўлжал сифатида олиниб, бу ҳолат
ундамоқда. Мазкур ҳолатда «куч» ёнғин ёки оловга қиёсланмоқда. Зеро,
тушунчаси ўзига хос усулда “fall of the унинг руҳий ҳолати чексиз даштга
avalanche” ва “the breaking up of the frozen муқобил ва ғазабли эҳтироси лов этиб
sea” тушунчалари орқали ёнган оловнинг чўққисини эслатади. Олов
воқелантирилмоқда. Бу ўз навбатида, аввал аста-секин ёниб бошлайди ва бу
мулоқотдошга нисбатан бўлган жаҳл ва ҳолатнинг “alive” (тирик) сўзи билан
норозиликни ўқувчига аниқ етказиш сифатланиши воқеликнинг фаоллигидан
воситасига айланади. дарак бериб, жаҳл ҳиссиёти туғилишини
Лекин бундай манба ҳудудлари метафорик ифодасини ҳосил қилади. Олов
танланишининг сабаби нимада эканлигини бироз кейинроқ дадил ёнади ва “glancing”
билиш муҳим масаладир. Юқорида қайд сўзининг ишлатилиши жаҳлнинг янада
этилганидек, метафоранинг шаклланишига кучайиб бораётганига ишора қилади.
туртки берувчи воситалар фақат инсон Ниҳоят олов бутунлай авж олиб,
руҳияти билан боғлиқ бўлиб қолмасдан, назоратдан четга чиқади ва бунда
балки бунда маълум муҳит ёки атроф- “devouring” (ямламоқ, комига тортмоқ)
муҳит қуршовининг ўрни ҳам алоҳида. бирлигидан фойдаланиш ғазабнинг
Табиий, физик қуршов ўзгариб туриши чегарадан чиқиш, портлаш ҳолатининг
боис, мўлжал қилинаётган манбани танлаш метафорик концептуаллашуви
ҳаракати турлича кечади. Англия орол намунасидир. Шу метафорик тузилмалар
эканлиги ва табиати ўзига хослиги маълум. қаторидан ўрин олган “black and blasted”
Шу оролда яшаган Жейннинг метафорик бирикмаси эса олов ўчгандан сўнгги ҳолат
ижодкорлиги айнан шу муҳитга тасвирида жаҳл тушгандан сўнг руҳий
мослашади, у салбий ҳиссиётларни кечинмалар, персонажнинг тушкунликка
ифодалаш учун ўзига таниш бўлган атроф- тушишига ишора қилади.
муҳитга, яъни океан, денгиз, муз кўчкиси Эслатилган “ANGER IS FIRE”
кабиларга мурожаат қилиши табиий. концептуал метафорасининг Жейн,
Атроф-муҳитнинг метафора танловига аниқроғи, уни прототипи бўлган Ш.
таъсирини янада аниқроқ англаш учун Бронте яшаган табиий муҳит ва шароитни
бошқа муҳитда яшовчиларнинг метафорик акс эттиради десак, хато қилмасак керак.
қобилиятини қиёслаш мумкин. Масалан, Бронтелар оиласи умргузаронлик қилган
ўзбек миллати вакилининг юқоридаги Ҳаворт Пеннин ўтлоқлари ўрталигидаги
ўхшаш ҳолатда қиёс учун “музлаган Уорт водийсида жойлашган. Ўтлоқлар ҳам
денгиз”, “муз кўчкиси” каби тушунчаларни дашт каби чексиз. Шарлотте Бронте
манба сифатида танлашини тасаввур ижодини ўрганган америкалик
қилиш қийин. адабиётшунос Л. Миллернинг ёзишича,
Романдан олинган яна бир парчани Ҳаворт “афсонавий зиёратгоҳ кўринишига
таҳлил қилиб кўрайлик: эга ва у шамол тинимсиз эсиб турадиган
A ridge of lighted heath, alive, чексиз ўтлоқнинг ўртасида жойлашган
glancing, devouring, would have been a great романтик макондир” [Miller 2003: 40].
emblem of my mind when I accused and Бошқа кўпгина адабиётчилар ҳам
92
