Page 6 - 2-son-2018-yil

Хорижий филология №2, 2018 йил

ИНГЛИЗ АДАБИЁТИДА ТАСАВВУРЛАРНИНГ ПАЙДО БЎЛИШИ

Холбеков Муҳаммаджон, СамДЧТИ профессори
Мамарасулова Гулноз, ЖизДПИ мустақил тадқиқотчиси

Калит сўзлар: романтизм, уйғониш даври, романтик давр, маърузалар, манифестлар,
альбатрос, классицизм.

XVIII асрнинг 70-йилларида хусусиятлари бутун Европа бўйлаб
шакллана бошлаган адабиёт тарихида ва тарқалиб, натижада у нафақат санъат ва
етакчи ҳаракатлардан бири ҳисобланган гуманитар фанларга, балки кишилик
романтизм кўплаб соҳаларда, айниқса жамиятидаги турли жараёнларга ҳам ўз
адабиёт, санъат ва рангтасвирда ўз таъсирини кўрсата бошлади. Романтизм
кўринишини яққол намоён этди. Бу давр шеъриятида инсон ҳиссиётлари,
ижодкорлари асарларида ўзига хос бадиий муносабатлари ва бошқа жиҳатлари
услублар шаклланди. ўрганилди, тадқиқ этилди. Адабиётшунос
Романтизм белгилари илк бора Буюк олимлар Блум ва Триллинглар фикрига
Британия, Франция ва Германияда кўра, йиллар ўтса-да, романтик даврнинг
кузатилган бўлса-да, аммо Италия, энг олий мақсадлари ҳамон ўз қадр-
Испания ва қатор бошқа давлатларни ҳам қимматини йўқотгани йўқ. Аксинча,
ўз таъсир доирасига қамраб олди. “Романтизм-абадий ва такрорланиб
Кўплаб манбаларда, 1783-1830 турадиган ҳодисага айланди”.
йиллар оралиғида бадиий ижодда етакчи Европада Уйғониш даври XV-XVII
ўрин тутган романтизм ҳаракатлари ва асрларга тўғри келиб, унинг асосий
бундан аввалги Уйғониш даври билан хусусиятларини кўздан кечириш асносида,
айрим жиҳатларини ўзаро қиёсловчи романтизм ҳаракати пайдо бўлишининг
тадқиқотларда Романтик даврнинг фарқли баъзи омиллари ва икки оқим ўртасидаги
томонлари намоён бўлиб, унда руҳ, қалб ва кескин фарқларни англаш мумкин бўлади.
ҳис-туйғулар туғёни етакчи роль ўйнайди, Уйғониш даври адабиётида бошқа
бу даврнинг мазмун-моҳиятида инсоният унсурларга қараганда айнан, мантиқ ва
интилишлари ва муаммоларига урғу ақл-идрок муҳим аҳамият касб этиб,
берилиши таъкидланади. Қисқа қилиб романтизмга хос туйғуга асосланган
айтганда, адабиётда романтизм қатор қарашларга деярли урғу берилмайди.
йирик оқимларни уйғониш даври ва Уйғониш даври ғояларига кўра, инсон ва
“Илмий инқилоб” концепцияларини ҳам унинг муносабатлари, жамиятда тутган
рад этади. ўрни, авваламбор, илмий нуқтаи назардан
Романтизм ривожига инглиз келиб чиққан ҳолда шакллантирилиши
шоирлари Кольриж, Вордсворт, Блейк, лозим.
Китс, Байрон, Шелли ва бошқалар улкан Романтик давр тарихида холислик
ҳисса қўшди. Маълумки, адабиётда энг фақат истак-хоҳиш бўлибгина қолмай,
муҳим восита бу сўз ва ифодавийлик. унга эришиш мумкинлигига қатъий ишонч
Романтик шоирлар биринчи навбатда ўз пайдо бўлди. Бу давр вакиллари субъектив
асарларига ҳаяжонли, хаёлий ва ҳиссиётлар, табиат хусусидаги мушоҳа–
ғайриихтиёрий тасаввурларини сингди– далар ва ижодий майллардан кўра янги
ришга интиладилар. Ижодкорлар-нинг ресурслар, техникалар ва сармояга эга
ҳис-туйғулари ва идроки шеърга кўчиб, мамлакатнинг иқтисодий инфратузилмаси
илмий ҳақиқатни тадқиқ этишдан кўра, ҳақида қайғуриш афзалроқдир, деган
“хаёлий ҳақиқат” (“truth of the imagination фикрлардан йироқ бўлишган. Нафсиламр
”)ни излашга бағишланган эди. сиёсий ва иқтисодий мавзулар атрофидаги
Орадан кўп вақт ўтмай, адабий асарлар шу замоннинг устувор
романтизмнинг фалсафий ва ҳиссий масалалари ва қадриятларини ўзида акс

5