Page 10 - 4-2017
P. 10
Хорижий филология. №4, 2017 йил
маъноси сақланиши шарт бўлган ҳолатда қабиласидагилар осмонўпар минора қуриш
ҳам таржимон аслиятга мос келадиган билан буюкликка эришиш ва ўзларидан
вариантлардан энг муқобилини танлашга ном қолдириш ниятида бўлганлар. Аммо
мажбур. Инглиз тилида ―уй‖, маъносидаги Яратганнинг аралашуви ҳамма нарсани
бирликлар қаторига cottage сўзи ҳам ўзгартириб юборади: ундан минорага ном
киради. Ўз синонимлари бўлган home ва бериш сўралганда ―Babel‖ сўзининг
house ўрнида қўлланмайдиган cottage талаффуз қилиниши, биринчидан,
лексемасини ўзбек тилига қандай таржима тилларнинг бўлиниб кетишига сабаб
қилдиш мумкин? Луғатдан туғдириш бўлса, иккинчидан, ―хижолат
фойдаланадиган бўлсак, топадиган бўлиш‖, ―тартибсизлик‖ концептларини
изоҳимиз: 1) коттеж; шаҳардан воқелантиради (чунки қадимги иврит
ташқаридаги уй; 2) амер. ѐзги дала уй тилида babel сўзининг маъноси худди шу
[Butaev 2013:201]. Таржима жараѐнида маънога эга).
cottage сўзининг турли матнларда Атоқли отнинг бадиий матнда
қўлланишини ―шаҳардан ташқаридаги уй‖ турдошга айланиши тез-тез учраб туради
ѐки ―ѐзги дала уй‖ мазмунида изоҳлаш ва бунда ономастик бирлик тасвирийлик
қанчалик сунъий эшитилишини тасаввур ҳамда образлиликни яратиш воситаси
қилиб кўринг. Луғатда берилаѐтган хизматини ўтайди [Худойберганова,
―коттеж‖ таржимаси (аниқроғи - Анданиязова 2016:125]. Қиѐсланг: Талай
транслетрацияси) ҳозирги ўзбек тилида қизни кўрдим Қобул, Ҳиротда, Чодир
маъноси ўзгарган ўзлашмалардандир ичра зулматда, тул сиротда, Сен учасан
(ҳозир қурилаѐтган коттежларни инглиз қуш қанотли Ғиротда, Олмос пода қадри
тилидаги ―small house in the country‖ ошар Ҳиротда, Қорачиғинг чақинсимон,
ибораси билан изоҳлаб бўлмайди). Моҳигул (Ғ.Ғулом). Ушбу шеърда шоир
Файласуфлар ва баъзи бир бошқа самолѐтни Гўрўғлининг оти –Ғиротга
назариѐтчилар сўз маъносининг объектив нисбат бериб таърифламоқда.
воқеликка муносабати ҳақида гап кетганда Равшанки, атоқли отлар ҳам тил
асосан атоқли отларни назарда тутадилар. тизимидан ташқарида, ундан ажралган
Дастлабки назарда, атоқли отлар (уларни ҳолда мавжуд бўла олмайди, маънодан
ифодаловчи лисоний белгилар) ҳақиқатан умидвор ҳар қандай бирлик лисон
мавжуд ва ягона бўлган референтни ҳудудида бошқа бирликлар билан
атаѐтгандек ҳамда сўз маъноси ва муносабатда фаолият кўрсатиши зарур ва
референт ўртасидаги муносабат бу муносабат тил элементлари ўртасидаги
бевоситадек кўринади. Атоқли отнинг фарқни ошкора қилади. Ҳаммага таниш
референти ҳақиқатан ҳам ягонамикан ва ―Умумий тилшунослик курси‖да
унинг референти билан маъносининг қуйидагиларни ўқиймиз: ―Тил
муносабати ҳеч қачон ўзгармасмикан ѐки бирликларининг концептуал ва моддий
ушбу муносабат тизими шунчалик қиймати фақат ва фақат бошқа элементлар
ѐпиқмикан? Менимча, унчалик бўлмаса билан муносабати ва фарқида намоѐн
керак, мабодо шундай бўлишини тасаввур бўлади... демак, тилда фақат
қиладиган бўлсак, унда атоқли от фарқланишлар мавжуд. Боз устига
қандайдир тил тизимидан ташқаридаги, фарқлар, умуман олганда, ижобий
ундан устун турадиган ҳодиса эканлигини ҳолатларни тақозо этади, лекин тилда
эътироф этмоқ лозим. Афсуски, бирон бир фақат ижобий натижага олиб келмайдиган
лисоний структуранинг бу хилдаги поѐни ҳолатлар кузатилади. Хоҳланг
етган тугалликка, қандайдир иҳоталанган ифодаланишни, хоҳланг ифодаловчини
ўзликка эга бўлиши ва шу йўсинда унинг олинг, аҳвол бир хил: тилда системадан
маъноси тўлиқ кафолатланишини кузатиш олдин турадиган ғоя (тушунча – Ш.С) ѐки
қийин. Машҳур афсонадаги ―Бобил‖ товушлар йўқ, балки тизимда пайдо
(Babel) атоқли отининг тарихи ва маъно бўладиган концептуал ва фонетик фарқлар
ифодалаш кўламини эслайлик. Селит мавжуд. Лисоний белгининг фонетик
9
