Page 7 - 4-2017

Хорижий филология. №4, 2017 йил

бўлган сўз маъносининг бир нутқий Агарда интенционалликни онгда
тузилмада намоѐн бўладиган маъносига бажариладиган ҳаракат тариқасида
нисбатан meaning термини маъқул тушунадиган бўлсак, унда маъно ва
келишини ва таржимон айнан meaning предмет ўтрасидаги боғлиқликни нарса-
билан иш тутишини уқтирмоқчи бўлган ҳодисалар идроки жараѐнида яраладиган
эди [Delisle 1988: 42-43]. мазмунга туртки сифатида қарамоғимиз
Келинг, ―маъно‖ ва ―мазмун‖ даркор. Аслини олганда, маънонинг
тушунчаларини фарқлаш йўлидан воқеликдаги предмет ѐки предметлик
борайлик-да, таржимон вазифаси нисбати берилаѐтган бошқа нарса-
мазмунни ўгиришдан иборат эканлиги ҳодисалар билан боғлиқ жиҳатларини
ҳақидаги қайдга рози бўлайлик. Унда ҳозирча ҳеч ким инкор этганича йўқ. Аммо
мазмун қандай шаклланиши ва қай бу боғлиқликни бири-иккинчисини
йўсинда қабул қилиниши борасидаги такрорловчи ҳодисалар тасаввурида
саволларга жавоб излашга мажбурмиз. талқин қилиш жоиз эмас.
Биринчилардан бўлиб туғиладиган Бундай тасаввурга йўл қўйиш эса
саволлардан бири ―маъно‖ ва ―мазмун‖ тил табиатини нотўғри тасвирлаш, унга
ўртасидаги муносабат, уларнинг қай фақат ва фақат восита, қурол мақомини
даражада боғлиқлиги ҳақидадир. Ушбу беришга олиб келади. Бундай ѐндашув
саволга берилаѐтган жавоблар турлича. хавфидан эҳтиѐт бўлишни В.Ҳумбольдт
В.Н. Комиссаров, М.Ларсон ва айтиб кетган эди: ―Сўз ҳақиқатан ҳам
бошқаларнинг фикрича, маъно воқеликни белгидир, лекин ушбу белгилик унинг
умумлаштирилган ҳолда акс эттирувчи нарса-ҳодиса ѐки тушунча ўрнида
тушунчани ифодалайди [Комиссаров қўлланишигача давом этади. Бироқ сўз ўз
1999:30; Larson 1998:59-60]. ―Лисоний тузилиши ва фаоллашувига нисбатан
белги, - деб ѐзади В.Н. Комиссаров, - алоҳида ва мустақил ҳодисадир... . Сўз
лисоний жамоанинг барча аъзолари учун ўзлигини, худди саънат асари каби,
умумий бўлган ягона доимий маънога эга, алоҳида хусусиятга эга ҳодиса сифатида
лекин уларнинг тил билиш ва ундан намоѐн қилади‖ [Гумбольдт 1984:304-306].
фойдаланиш қобилияти ҳар хил ҳамда Немис олими нутқда, матнда
алоҳида белгиларни бошқа-бошқа тасаввур фаоллашаѐтган сўзни бекорга саънат
ва ассоциациялар билан боғлашлари асарига ўхшатмаган бўлса керак.
мумкин‖ [Комиссаров 1999:29-30]. Коммуникация, айниқса унинг бадиий
Хаѐлимда, машҳур таржимашуноснинг кўринишидагиси, нафақат онг доирасида,
айтаѐтганлари немис мумтоз фалсафаси балки онг ости ҳаракатлари, бевосита
вакиллари томонидан аллақачон қайд кузатувдан яширин тафаккур фаолияти
этилгандек. Э.Гуссерль нуқтаи назарида қамровида кечади. Шу йўсинда бадиий
ҳар бир маъно, бир томондан, сўзловчи асарда воқеликнинг тасвирида объектив
фикрини ифодаловчи белги бўлса, иккинчи мазмун йўқолмайди, балким янги
томондан, маълум бир нарса ҳақида кўриниш, моҳиятда намоѐн бўлади. Бу эса,
маълумот беради, яъни у фақат маънога ўз навбатида, семантик ноаниқликка
эга бўлиб қолмасдан, балки бирор бир барҳам бериб, лисоний воситанинг
предметга ишора қилади. Лекин предмет кўпмаънолиги фаоллашувига ҳамда охир-
ва маъно ҳеч қачон мос келмайди. Зеро, оқибатда идрок этилаѐтган оламнинг
турли иборалар турли предметларга ишора кўпқирралиги тасвирига имкон яратади.
қилсалар-да, лекин бир хил маъно Рус шоири Осип Мандельштам
ифодалашлари мумкин. Шу сабаб, изоҳлаганидек, ―ҳар бир сўз ўзига хос
Гуссерлнинг фикрича, лисоний шакл ва дастадир ва мазмун ундан турли томонга
маъно ўртасидаги боғлиқлик табиатан ѐки тарқалишга тайѐр туради‖ [Мандельштам
аниқ бўлмасдан, балки интенционалдир 1990,т.2:223]. Сўздаги маънолар
[Гуссерль 2000]. бойлигини ―сочиб юбориш‖, улар
воситасида туйғуларни жилолантириш

6