Page 8 - 1-сон 2020 йил

Хорижий филология №1, 2020 йил

REPORTS МАҚОЛАЛАР

МЕТАФОРА ҲОДИСАСИ ТАЛҚИНИГА ЯНГИЧА ЁНДАШУВ
ИМКОНИЯТЛАРИ

Сафаров Шаҳриёр,
СамДЧТИ профессори

Калит сўзлар: метафора, ахборот, оламнинг лисоний манзараси, когнитив механизм,
фрейм, билим, доминант.

Ўтган асрда “илмий–техник Коммуникация ҳамда фикрни
инқилоб” ҳақида гапиришга ўрганиб шакллантириш ва ифодалашнинг энг
қолган бўлсак, эндиликда унинг ўрнига асосий воситаси ҳисобланган тил оламни
“ахборот асри”ни шакллантираётган тўхтовсиз фаол ўзлаштириш ва тўпланган
“ахборот инқилоби” тушунчаси тажрибани билимга кўчириш манбасидир.
оммалашмоқда. Дарҳақиқат, инновацион Ушбу жараённинг пойдеворида эса
технологияларнинг кескин тараққиёти инсоннинг воқеликни тизимли ва
таъсирида XXI аср юқори даражадаги мазмунли лисоний идрок этиши билан
ахборот алмашинув даврига айланиб боғлиқ номинатив фаолияти туради. Бу
улгурди. Ахборот узатиш билан боғлиқ фаолият оқибатида яратиладиган тил
муносабатлар инсон фаолиятининг барча бирликлари воситасида ўзига хос ахборот
жабҳаларида етакчи ролни ўтайди. – лисоний дунёқараш юзага келади.
Жамиятда мавжуд бўлган ахборот Демак, атрофдаги воқеликни билиш
заҳираси унинг ижтимоий – иқтисодий жараёнида тил етакчи ўринга чиқади,
ҳаёти ва илмий – техник ривожида энг зеро, у субъектнинг когнитив фаолияти
асосий омилдир. марказида туради. Оламнинг концептуал
Ахборот яратиш ва сақлаш манзарасининг лисоний воқеланиши тил
вазифасини ўташ қудратига эга бўлган тил тизимининг қарамида, тафаккур ва тил
айни пайтда тўпланган маълумотларни ҳодисалари оралиғида туради ва худди шу
ифодалаш ҳамда шу йўсинда янгича оралиқ босқич воқелик оламини лисон
русумдаги билимни шакллантириш олами билан боғлайди.
манбасидир. Маълум бир тил ахборот Концептуал ҳаракат номинатив
манбаси бўла туриб, маданий – ижтимоий фаоллик билан бирикиб, коммуникацияни
қадриятларни мерос тариқасида авлоддан – йўлга қўйишга хизмат қилади ҳамда тил
авлодга етказиш воситаси ҳамдир. Инсон бирликларига мазмун бағишлайди.
тилдан фойдаланиб, олдинги аждодлар Метафора, худди бошқа
билим ва тажрибасига мурожаат қила бирваракайига номинатив ва
олади ҳамда янги билимни ўзлаштиришга коммуникатив мақсадларни
замин ҳозирлайди. Тилдан фойдаланиш яқинлаштирадиган лисоний бирликлар
асносида инсоният оламнинг информация сингари, оламнинг лисоний манзарасини
(ахборот) манзарасини ўзгартириш шакллантирувчи воситадир. Бироқ, ушбу
имкониятига эга бўлди. восита бошқалардан фарқли ўлароқ, тил
Гарчи “оламнинг ахборот тизимида олдиндан мавжуд бўлган
манзараси” тушунчаси доирасига барча маънолардан фойдаланиб, янги
белгилар тизими ҳамда информативлик концептларни яратиш учун хизмат қилади.
муносабатлари намоён бўлишининг тўлиқ Демак, метафора фақат маънонинг
мажмуасини киритадиган бўлсак, унда мавжудлигини таъминлаш учун хизмат
тилни ижтимоий мақомини аниқ тасаввур қилибгина қолмасдан, балки ушбу
қилишга шароит яратилади. маънони шакллантириш механизми ва уни

7