Page 10 - 1-сон 2020 йил

Хорижий филология №1, 2020 йил

“Динамик турдаги поғоналилик одатий бўлиб туюлган маъно метафора
назарияси” (ДТПН) аслини олганда, мақомини олади. Масалан, ether “осмон,
М.Блэк ва А. Ричардслар истеъмолга само” сўзи олдин конкрет маънода
киритишган “ўзаро таъсир нуқтаи эшитилган бўлса, эндиликда метафора
назари”га асосланади (Ричардс 1990; Блэк тусини олмоқда. Бошқа вазиятда эса Star
1990). А.Ричардснинг изоҳича, биз Wars бирикмаси образлилик хусусиятини
метафорадан фойдаланаётганимизда йўқотиб, тўғридан –тўғри маънога эга
онгимизда иккита турли хил нарса бўлмоқда. Демак, “у ёки бу маънога
ҳақидаги фикр мавжуд бўлади ва “ушбу нисбатан бизнинг фикримиз ўзгариб,
фикрлар ягона бир сўз ёки ибора ҳудудида ажратилаётган поғоналар динамик
муносабатга киришади, бундай муносабат кўринишни олмоқда” (Way 1991: 126). Бу,
доирасида ҳосил бўладиган маъно ўз навбатида, семантик поғоналар ва
метафорага олиб келади” (Ричардс 1990: концептуал тугунлар ўзаро тартиботли
46). Масалан, Макс Блэк келтирган боғланиши ва уларнинг бирор бир
мисолни оладиган бўлсак, The poor are the тугунидаги силжиш бошқаларида
negroes of Europe “Камбағаллар – ўзгаришлар юзага келишидан дарак
Европанинг негрларидир” жумласида беради. Бу яна бир карра тилнинг
камбағаллар нимагадир қиёсланаяпти ва бу мураккаб ҳодиса эканлиги ҳамда унда
қиёс саводсизликка ишора қилаётгани бизнинг ҳозирги маданий муҳитда
эҳтимолдан йироқ эмас. Демак, бизнинг шаклланган билим ва тушунчаларимиз акс
европалик камбағал ва америкалик негр топишини тасдиқлайди.
ҳақидаги фикрларимиз ўзаро муносабатга “Метафорик ниқоб”нинг
киришиб, бир – бирига сингишмоқда. фаоллашувида контекст ёки нуқта
Оқибатда эса, янги мазмун туғилмоқда вазиятининг роли алоҳида ва қандай
(Блэк 1990: 162-163). турдаги маънонинг ифодаланиши, худди
Аммо инсонларнинг олам ҳақидаги қайси ниқобнинг ҳаракатга тушиши билан
билим ва тасаввури бир хил эмас. Шу поғонали тузилишдек қайси алоқаларнинг
сабаб, олам ҳақидаги мавжуд тасаввурлар олд ўринга чиқиши ёки яшириниши билан
ҳосила билимнинг ва хулосанинг турли боғлиқ. Масалан, The car is thirsty
босқичларда бўлишини таъминлайди (Way (“Машина ташна”) жумласида тирик
1991:125). А.Уэй ўтказган тажрибалар жонзотларга хос хусусият жонсиз
гувоҳлик беришича, метафорани ҳосил предметга кўчирилади. Шу сифат
қилувчи механизмлар фақат шакл ва маъно метафорик ниқобларнинг қандай
муносабатини эмас, балки кенг кўламли шаклланишини билиш учун лисоний идрок
концептуал жараёнларни қамраб олади. пайтида оламни моделлаштириш
Олима тўғри таъкидлаганидек, амалларини ҳар тарафлама ўрганиш лозим
динамик хусусиятли поғоналилик алоҳида бўлади. Боз устига, ниқоблар танлови ҳам
қисмлар ва ҳудудлар ўртасидаги контекстга боғлиқ ва ҳар бир ниқоб
боғлиқликка таъсир кўрсатади. Унинг алоҳида концептлар тўпламига ишора
воситасида метафорани тушуниш қилади.
жараёнида концептуал тузилмада қандай Хуллас, А.Уэй таърифига
ўзгаришлар вужудга келишини англаш ишонадиган бўлсак, метафора мавжуд
мумкин. Бунда метафоранинг шаклий поғонали муносабатлар қаторига янги
қатлами маъно ифодасини назоратга олса, тугунларни киритади. Бу метафоранинг
поғонали муносабатлар эса метафоранинг мақсади кундалик мулоқот муҳитида кўзга
турли концептлар боғламига нисбатан ташланмайдиган концептлар ўртасидаги
бўлган нуқтаи назарга таъсир этади. янада мавҳумроқ муносабатларни намоён
Янгидан пайдо бўлаётган ахборот этишдан иборат эканлигини тасдиқлайди.
ва билим даражасининг ўсиши натижасида Маълумки, умумий ассоциациялар
инсонларнинг олам ҳақидаги тасаввури тизимини М.Блэк юқорида эслатилган
янгиланиб, ўзгариб боради. Бизга аввал ишида implictive complex термини билан

9