Page 168 - 1-сон 2020 йил
P. 168
Хорижий филология №1, 2020 йил
Mohir matodorlar har yili kelishardi Kuy tinishi bilan hammalari
(E.H., 108). ko’chaning o’rtasida cho’qqayib o’tirib
4. Temporallikni ifodalashda olishdi (E.H., 127).
ergashgan qo’shma gaplarning roli kattadir. 4. When the left two bulls had been
Nemis tili misolida S.Y.Abdullayevaning unloaded the herd were all together (E.H.,
“Payt ergash gapli qo’shma gaplar sintaksisi” 132).
mavzudagi monografik tadqiqotida Oxirgi ikki buqani tushirishgandan
ta’kidlanishicha, “Aksariyat holatlarda payt so’ng poda bir joyga to’planib oldi (E.H.,
ergash gapli qo’shma gaplarda u yoki bu 117).
zamon shakllarining, u yoki bu boshqa payt 5. When I went back into the inn the
bog’lovchilarining qo’llanilishi qo’shma woman was down in the kitchen (E.H., 106).
gapda qo’llanilgan fe’lning aksional Mehmonxonaga qaytib kelsam, beka
(chegaralangan/chegaralanmagan) oshxonada ekan (E.H., 92).
ma’nolariga va ular yordamida ifodalangan Payt ergash gaplarni bosh gap bilan
aspektual vaziyatlarga bog’liq bo’ladi. Payt bog’lanishida while, after, as, what time
ergash gapli qo’shma gaplarni tahlil qilganda kabilar ham qo’llaniladi:
nafaqat payt bog’lovchilarining semantikasi, 1. While I had him on, several trout
ergash gaplarning bosh gapga nisbatan had jumped at the falls (E.H., 113).
joylashuvi, zamon shakllarining qo’llanishini, Uni ilmoqdan olayotganimda bir
balki tus-zamon shakllarida fe’llarning necha xonbaliq havoga sakradi (E.H., 98).
aksional semantikasi, ular va aspektual (va 2. After it was over we went out and
taksis) kontekstlari yordamida ifodalangan pressed tight in the crowd (E.H., 158)
aspektual vaziyatlarni ham inobatga olishimiz Jang tugagach, biz ko’chada turtinib-
shart” (Abdullayeva, 2009, 13). surtinib olomon orasidan chiqib oldik (E.H.,
Aytish joizki, bunday holda payt 142).
ergash gapning kesimi ifodalagan ish-harakat 3. As we started along the road he
semantikasini bosh gap kesimi ifodalagan turned and walked back toward the inn (E.H.,
semantika bilan qiyoslash natijasida amalga 122).
oshirilganda, ergash gap kesimining ish- Biz yo’lga chiqib olgach, u orqasiga
harakati bosh gap kesimi ish-harakatidan o’girilib mehmonxona tomon yurdi (E.H.,
oldin, keyin yoki har ikkala, ya’ni bosh va 107).
ergash gaplar kesimlarining ish-harakati bir 4. I don’t know what time I got to bed.
paytda bajarilishiga qarab tahlil qilish bilan (E.H., 138).
cheklanish mumkin. Ammo, payt ergash gapli Soat nechada yotganimni
qo’shma gaplarda tarkibida ingliz tili misolida eslolmayman (E.H., 122).
temporallikni ifodalovchi bog’lovchilarning Temporallikni ifodalovchi sintaktik
roli beqiyosdir. birliklar sodda gaplar tarkibida ishtirok
Payt ergash gap ingliz tilida when etganda, aynan o’sha gapning kesimi
bog’lovchisi bilan berilganda o’zbek tiliga ifodalagan ish-harakatning bajarilish paytini
quyidagicha tarjima qilinadi: anglatadi, ya’ni so’zlovchi o’zining
1. While her true love waited too, and suhbatdoshiga ish-harakatning bajarilganligi,
they were still waiting when Bill came in bajarilayotganini, bajarish paytini aniq
(E.H., 113) ifodalash uchun gapda ishtirok etadi. Demak,
Bill kelganida sevishganlar hamon sodda gap qurilmasida temporallik
visoliga yetishmagandi (E.H., 99). elementlarning ifodalanishi adverbial birliklar
2. A few kids came up when the bus yet – hali, never – hech qachon, now – hozir,
stopped (E.H., 122). still – hamon, ever – bir paytlar, once – bir
Avtobus to’xtagach, bir necha bola vaqtlar, just – bir paytlari, already –
yugurib keldi (E.H., 107). allaqachon, always – paytida, hamisha, then –
3. When the fifers stopped they all keyin, shu payt, o’shanda, bu paytda,
crouched down in the street (E.H., 143) sometimes – ba’zan, at once – darrov, during
167
