Page 54 - 1-сон 2020 йил

Хорижий филология №1, 2020 йил

оҳанг ва жозибадорликка эга. Шаҳдий истифода этган. Аммо унинг ижодида
ғазаллари ичида ушбу учта ғазаллардан “зикр аҳли” истилоҳлари асосий ўринни
бирини тақдим этмоқчимиз: эгаллайди, чунки юқоридаги байтларда
Бурқаъ бигиру рух кушо, баҳри “Аллоҳни улуғлаш” “ҳамд” “наът”,
Худо жиги-жиги, “муножот”, “саловот”, “васф” муҳим
Рўй ба ошиқон намо баҳри Худо мақомга молик. Қўлимиздаги қўлёзманинг
жиги-жиги. биринчи варағи худди ана шу байт билан
Шаҳдии бенаво бубин омада ибтидо топади.
хаставу ҳазин, Ки дилҳои ин толибон шод шуд,
Ёр ба мо биё нишин баҳри Худо Ҳамон каъба гўёки обод шуд.
жиги-жиги [2,294,95]. Биё соқи ранжурдилу хастаем,
Айтиш лозимки, шоирнинг ўзбек Гадовор дар роҳ биншастаем [2, 1].
тилида ижод қилган ғазаллари бевосита Байтнинг насрий баёни:
мавзу ва ғоя жиҳатидан илоҳий ишқ, Толиблар қалби шод бўлди, гўёки
муҳаббат, ахлоқий жабҳаларни изоҳлайди. Каъба обод бўлди, Соқий биз хастаҳолу
Ҳожи Муҳаммад Шаҳдий ҳам ўзининг дардмандмиз, гадодек йўлларда
ижодида юқорида зикр қилган ўтирганмиз.
шоирларнинг ижоди билан ҳамоҳанг Ботиний (ички) томондан байтни
ғазаллар ёзган. Шоир девонидаги ғазаллар қуйидагича таҳлил қилса мақсадга
мазмун ва маъно жиҳатидан илоҳий ишқ, мувофиқ бўлади. Яъни шоирнинг асосий
ирфон ва ахлоқий қарашларга қаратилади. мақсади ошиқлар қалбига сурур
У икки тилда ижод қилган зуллисонайн бағишлаш, вайрона қалблар хотирини шод
шоир ҳисобланади, негаки шоир яшаган этиш, бамисоли Каъбатуллоҳ (Аллоҳнинг
муҳитда икки тиллик анъанаси ривож уйини) обод қилиш билан баробар. Эй ишқ
топган эди ва илмий-адабий асарлар ҳам майидан насиба берувчи биз қалбан бемор,
айнан икки тилда ёзиларди. Шоир жисман хастаҳол бўлган ошиқлармиз.
қўлёзмасидан навбатдаги ғазални Маъшуқ васлида умр бўйи интизормиз,
келтирамиз: токи бизга ишқ неъматидан насиба берса.
Келибтур бир қулинг Мажнуни Султон Саййидумар Султонов қўлидаги
даргоҳ, девон эса ушбу байт билан бошланади.
Тараҳҳум қил манга, ё Қодир Аллоҳ. Хуми ваҳдат ба жўш омад зи ҳар
Жамолингга ажаб девонадурман, майхонаи дилҳо,
Юзинг кўрдим сени, Алҳамдулиллоҳ. “Ало ё аюҳассоқи адир каъсан ва
Сенинг отинг эрур Тоҳову Ёсин, новилҳо” [1, 15].
Сифоти зоти покинг қилса Аллоҳ. Байтнинг насрий баёни:
Қоним тўксанг агар юз минг жафога, Ваҳдат кўзаси майи қайнаяпти ҳар
Йўлинга бошимдур Алҳамдулиллоҳ. бир қалб майхоналаридан, Эй соқий
Сиғиндим отинга жоним бериб деб, косалар май билан тўладир ва май
“Ва фатҳун қарибун насрун соғаридан менга узатгинки, сероб бўлай.
миналлоҳ”. Бизнингча, байтларнинг турли
Қўлим олғил мадад қилғил Илоҳим, кўринишда келиши, бу икки қўлёзма
Келибман раҳмати даргоҳингга нусхалари турли даврда, турли кишилар
Аллоҳ... томонидан китобат қилинганидандир.
...Кел эй Шаҳдий қадам қўй сан бу Шаҳдий ижоди халқчил ва қалбга наво
ишга, бахш этувчанлик хусусиятига эга эканлиги
Дегил расми сано, ё ҳасбуналлоҳ [2, учун унинг девони кўплаб қўлёзма
284]. нусхаларга такрор кўчирилган. Котиб
Шаҳдий юқоридаги шеърида Абдуллахон Акобирхожа ибни Мирхожа
арабча сўзларни маҳорат билан қўллаб, томонидан кўчирилган нусхада баъзи
сажъ санъати, мажоз, муболаға, ташбеҳ, ғазалларида жузъий хатоликлар борлиги
истиора ва бошқа санъатлардан кенг аён бўлди. Чунки китобат қилиш

53