Page 56 - 1-сон 2020 йил
P. 56
Хорижий филология №1, 2020 йил
эди, шоир девонида отаси ҳақида тожикча билан ҳамиша тўлсин.Агарда“Қабри Ҳожи
сатрлар мавжуддир: Муҳаммад шоир мунаввар бод”
Падарам асл Кўчаки баққол, мисрасидан “Оҳи пок” лафзидан абжад
Ин насиб аз азал Худо кардааст ҳисобида 29 рақами чиқса 1261 рақами
[1,56]. қолади. 1261/1845. Яна бошқа манбаларда
Байтнинг насрий баёни: Отам асли шоирнинг вафотини 1839 йил деб айтади.
Ўратепанинг Кўчак деган жойидан бўлиб, Биз ҳам ушбу 1839 йилни оламиз, бу ҳақда
касби эса баққолдир. Бу неъматни азалдан Шаҳдийнинг ўғли Муҳаммадсолиҳ Нодим
Аллоҳ таоло унга насиб этган. Истаравшанийни қўйидаги байти мисол
Шаҳдийнинг ҳаёти ва фаолияти бўлади:
ҳақида Комий Қундузийнинг “Мунтахаб- Ҳар кас, ки кунад суроғи пирам,
ут-таворих”ида, “Султон Саййидумар Таърих шудааст “боғи пирам”
Кавкабийнинг “Рўзгор ва осори Ҳожи [3,182].
Муҳаммад Шаҳдий” деган асарида Саййидумар Кавкабий айтади:
мухтасар таржимаи ҳоли берилган. “Ибораи “боғи пирам” 2-1-1000-2-10-200-
Маълумотларга таянган ҳолда шуни айтиш 40-1245 ҳижри ва 1839 милоди мешавад”
мумкинки, шоир ҳаёти изтироб ва ҳаёт [1, 13]. “Боғи пирам” изофаси 2-1-1000-2-
машаққатлари билан тўла. Бутун умри 10-200-40-1255 ҳижрий ҳосиласи чиқади.
давомида камбағаллик ва фақирлик либоси Ушбу 1255 йилни милодийга айлантирсак,
билан ҳаёт кечирган, унинг ҳаёт ва 1839 йил бўлади. Нодим Истаравшаний
фаолиятини ёритувчи асосий манба Шаҳдийнинг фарзанди бўлиб, унинг
адибнинг девони ҳисобланади. ҳаётини атрофдаги шоир ва
Мискину ғарибам на ёранду тазкирачилардан яхшироқ билар эди.
бародар, Шунинг учун унинг юқоридаги “таърих
Афтода ба кунжам, ки на хешу на моддаси” ҳақиқатга яқиндир.
табор аст [ 1,68]. Хулоса ўрнида айтиш жоизки,
Байтнинг насрий баёни: Мен бир Шаҳдийнинг “Девон” асари нафақат форс-
бечораву мискину ғарибдурман, қариндошу тожик адабиёти, балки ўзбек адабиёти ва
ёронларим йўқ, бир гўшада хастаҳол бутун шарқ мумтоз адабиётида янги,
бўлиб, ақрабойимдан айрилганман. тадқиқ қилинмаган манба сифатида
Шаҳдий халқ шоири ва халқ маҳбуби шахсий кутубхоналарда ва қўлёзмалар
эди, у баракотли умри давомида ўзидан фондида сақланиб келмоқда. ХIХ асрнинг
шеърий девон мерос қолдирган. Шоир адабий-маданий ҳаётини ўрганиш
1842 йилда она ватани Истаравшанда бу жараёнида Шаҳдий ижоди ўша даврнинг
дунёда охиратга сафар қилади. Шаҳдий адабий муҳитини янада батафсилроқ
ҳақида замондош шоир, асли ўрганишда ёрдам беради. Шаҳдий қиёфаси
афғонистонлик ва кейинчалик Қўқонда ушбу “Девон”да бир оддий халқ ичидан
ҳаёт кечирган Комийи Қундузий адиб чиққан зуллисонайн, ирфон аҳли, тариқат
вафотига оид таърих моддасини ёзган. Уни аҳлига содиқ ва маҳоратли шоир
“Таърихи вафоти Ҳожи Муҳаммад қиёфасида гавдаланади. Зеро, Шаҳдий
Истаравшани” [ 3,13] деб номланган. ижоди ҳаётлик даврида ўз мухлисларини
Баҳри таърихи хирад Коми кашида топган. Ҳозирга қадар 30 дан ортиқ
оҳи пок, қўлёзмалари Ўбекистон ва Тожикистонда
“Қабри Ҳожи Муҳаммад Шаҳди сақланиб келинмоқда. Шоир ижоди ва
мунаввар бод”, бод [ 4, 144]. ҳаёт-фаолиятини ўрганиш учун асосан
Байтнинг насрий баёни: Комий хирад “Девон”ини тадқиқ ва таҳлил қилиш
тарихи (Шаҳдий, Ж.К) учун пок фиғон лозимдир.
чекди, Ҳожи Муҳаммад Шаҳдий қабри нур
55
