Page 99 - 1-сон 2020 йил

Хорижий филология №1, 2020 йил

XIX АСР ИНГЛИЗ АДАБИЁТИДА ТАНҚИДИЙ РЕАЛИЗМ ПРОЗАСИ ВА
ПОЭЗИЯСИНИНГ ШАКЛЛАНИШ ОМИЛЛАРИ

Элова Умида Рўзимуродовна,
СамДЧТИ докторанти

Калит сўзлар: танқидий реализм, монология, романтизм, реалистик санъат,
психологик таҳлил, реалистик метод.

60-йиллар бошига келиб Романтикларда ҳам биз ҳаққоний
романтизмнинг АҚШ адабиётидаги ярим деталларни учратамиз. Айрим ҳолатларда
асрлик ҳукмронлиги тугади. Ҳали тўла улар воқеликнинг муҳим томонларини акс
такомиллашмаган капиталистик эттирган типик образлар яратишни
муносабатлар даврида америка ҳаётини уддалашган (Готорн асаридаги пуритан
ўзича ҳаққоний ва чуқур тасвирлашга образлари, Мелвиллнинг “ўта сўл” Аллано
имкон берган романтизм ижодий методи образи). Бироқ, реализмнинг кучи
капиталистик тузум қарама-қаршиликлари шундаки, у мазкур характерларни типик
кескин авж олган шароитда талабга жавоб шароитларда тасвирлайди, бу эса ўз
бермай қолди. вақтида романтизм учун имконсиз эди.
Америка меҳнаткашлар оммасининг Романтиклар шахснинг
монополияларга қарши мардонавор шаклланишида атроф-муҳитнинг
кураши, ишчиларнинг улкан қўзғолонлари таъсирини инкор этишди, улар ўз
ва иш ташлашлари, америка миллати қаҳрамонларини аниқ тарихий ва турмуш
ичида икки миллат - Уитменнинг, Марк шароитидан ажралган ҳолда акс
Твен, Южин Деббснинг миллати ва эттиришди. Реалистлар эса, шахсни бундай
Рокфеллерлар, Морган ва Карнегилар шароитдан ажратиб олмайди. Улар инсон
миллатининг ташкил топиши - бу каби ва жамият ҳаётида моддий шарт-
воқеалар барчаси яхшилик ва ёмонлик шароитнинг еткачи ролини тушунишдан
курашининг романтик схемасига сиғмади, келиб чиқади.
уларни романтик аллегориялар руҳида Оддий инсоннинг буржуазия
энди тасвирлаб бўлмасди. жамиятидаги фожеали тақдирини
Романтизмнинг тарихий тасвирлаб, бунинг сабабларини улар
чекланганлигини бартараф этиш учун бир ижтимоий тузумдан эмас, балки инсоннинг
бадиий усулни бошқаси билан ўзидан қидиради. Бу эса уларнинг буюк
алмаштириш кифоя қилмасди. Санъат кашфиёти.
ҳаётни ва унинг қонуниятларини ўрганиш Улар учун замонавий бўлган
воситаси, деган қарашга асосланган янги ҳаётнинг объектив шарт-шароитларини, бу
эстетикани яратиш талаб этиларди. Ҳаёт ва ҳаётнинг теран таҳлилига асосланиб,
инсон, унинг ижтимоий психологияси ҳушёр туриб тушунганда, реализмнинг
ҳақида теран билимга таянадиган янги тарихий устунлиги шунда кўринадики,
методни ишлаб чиқиш лозим эди. Бадиий романтиклар қаламга олган кўплаб
типиклаштиришнинг янги усули кашф проблемаларни чуқур талқин қилишда бу
этилди. Унинг аҳамиятини қуйидагича уларга ёрдам беради.
қайд этмоқ лозим: “Реализм, деталларнинг Агар романтиклар севги-
ҳаққонийлигидан ташқари типик муҳаббатни шахс маънавий фазилатининг
характерларни типик шароитларда тўғри юксак кўриниши сифатида, ҳаёт
кўрсатишни назарда тутади... типик нопокликлари ва пасткашликларидан жон
шароитлар уларни ўраб олади ва ҳаракатга сақлайдиган кулба сифатида талқин
келишга мажбур қилади”. этишган бўлса, XIX аср реалистлари севги-
муҳаббат пул муносабатлари таъсирида

98