Page 14 - 1-сон 2020 йил

Хорижий филология №1, 2020 йил

санъат, илм – унинг идеали эди. У ўзининг кизларнинг йўлларига ғов бўлиб, тўсиб
бутун ҳаётини нафис санъатга, илмга келганди.
бағишлайди. Зебуннисобегимнинг энг Мана шу психологик зиддиятлар
севган машғулоти: шеър ўқиш, шеър ёзиш, улуғ шоиримиз Алишер Навоий ва
мусиқа тинглаш, ва китоб мутолаа севимли шоирамиз Зебуннисобегим
қилишдан иборат бўлган. асарларида ҳаққоний ифодасини топган:
Зебуннисобегим ўзи мансуб бўлган
синф билан чиқиша олмайди, халққа, Навоий:
айниқса, хотин-қизларга қилинган жабр – Бўлмоқ юз алам уйида маҳбус,
зулм ва ҳақоратлар унинг олижаноб Бирён, яна бир ён ўлди номус.
қалбига ханжардек санчилади. Шунинг Бу меҳнати ишқ печ-дарпеч,
учун у: Номус чу кетти барчаси ҳеч.
Духтари шоҳам ва лекин рў ба фақр Зебуннисобегим:
овардаам, Лайли зотидан эсам-да, дилда Мажнунча
Зебу зийнат бас ҳаминам: номи ман ҳаво,
Зебуннисост. Тоғу тош кезгум келур, лекин йўлим
(Шоҳнинг қизиман, лекин юзимни тўсгай ҳаё [3, 170].
фақирларга ўгирганман, менинг отим Бир томондан табиий истеъдод,
Зебуннисодир, шунинг ўзи менинг зебу иккинчи томондан ана шу огир вазият
зийнатимдир) деб мискинлар, Зебуннисобегимни кўлга қалам олиб,
камбағалларга юз ўгиради, ўз тақдирини ўзининг тоқатдан ташқари қисмати ҳақида
халқ тақдири билан боғлашга интилади. шеър ёзишга олиб келган. У ўз
Мураккаб ва зиддиятли даврда дардларини, ҳасрат –аламларини,орзу-
яшаган Зебуннисобегим ўша давр умидларини шеърга солиб,
ижтимоий шароитининг ҳамма қарама- абадийлаштириб кетган.
қаршиликлари замирини тушуниб етмаса Улуғ Навоий инсонни барча
ҳам, ҳаётни зийрак кўз билан кузатиб ўша мавжудотнинг энг «шарифи» (мўътабари,
давр шароитининг инсоният эркини мумтози) деб атаганда, Шарқнинг буюк
бўғувчи ҳукмрон қонун-қоидаларига донишманди Мирзо Бедил одамзодни
норозилик билдиради. Феодализм жамияти ардоқлаб «Ҳазрати инсон» деганда, хотин -
хотин-қизларнинг, шу жумладан, қизларни ҳам кўзда тутган эди [4, 20].
Зебуннисобегимнинг зако ва истеъдодини Зебуннисобегим Ҳусрав Деҳлавий,
идрок этмади. Бу улуғ кучни жамият Навоий, Бобур асарларини синчиклаб
тараққиёти йўлида ишга солиб кўрмади. ўрганган. Шоира ижодининг шаклланиши
Мана шу жиҳатларни кўзда тутиб машҳур ва камолга етишида адабий муҳитнинг
рус демократ танқидчиси Н.Г. таъсири кучли бўлган. Акаси
Чернишевский бундай деган эди: "Табиат Аъзамшоҳнинг адабиётга қизиқиши, уйида
хотин- кизларни кучли, истеъдодли қилиб бўлиб турадиган мушоиралар унда
яратиб, акл-идрок билан тақдирлаган шеъриятга ҳавас уйғотади. Айниқса,
бўлса-да, бироқ, бу ақл-идрок жамият учун Зебуннисобегимнинг Бедил билан
фойдасиз бўлиб қолмоқда. Жамият бу мушоиралар қилиши икки буюк талант
ақлни рад этмоқда, поймол қилмоқда, меҳнатига барҳаётлик бағишлади.
бўғмокда. Агар бу ақл-идрок инкор Шоира мураккаб, зиддиятли бир
қилинмаган, бўғилмаган ва аксинча ишга даврда яшаб, ижод этди. Ўн тўққиз
солинган бўлса эди, кишилик тарихи ўн ёшидаёқ кўп аянчли воқеаларнинг шоҳиди
марта тез тараққий қилган бўларди". бўлди. Аврангзеб салтанат учун курашда
Феодализм жамияти ва шариатнинг акаси Дорошукуҳ, укалари Муродбахш ва
ахлоқ нормалари хотин-қизлар оёғига Шоҳшужўларни енгиб,тахтни эгаллайди
солинган кўз илғамас кишан эди; "номус", (1658). Мамлакатдаги нотинч ҳаёт,
"ҳаё" тушунчаси ҳамиша хотин- салтанат учун курашнинг авж олиши
шоира дунёқарашини тубдан ўзгартирди.

13