Page 53 - 1-сон 2020 йил

Хорижий филология №1, 2020 йил

ҲОЖИ МУҲАММАД ШАҲДИЙНИНГ ДЕВОНИ ҚЎЛЁЗМА НУСХАСИ ТАВСИФИ

Жамаҳматов Каромиддин,
ТерДУ ўқитувчиси

Таянч сўзлар: қўлёзма, зуллисонайн, тазкира, манба, лисоний хусусият, Комии
Қундузий, вафоти тарихи, настаълиқ, сиддиқжоний, Ӯротеппа, Кўчакоташинқалб,
нусхалар фарқи, котиб, санъати такрор.

Ҳожи Муҳаммад Шаҳдийнинг дардини ҳар томонлама очиб берган
девони қўлёзма нусхалари бугунги кунга шеърий девон саналади. Жумладан, девон
қадар шахсий кутубхона ва қўлёзмалар бизнинг шахсий кутубхонамизда ҳам
фондида сақланиб келмоқда. Девон сақланади. Қўлимиздаги девон эса (шахсий
таркиби 987 ғазал, 38 мухаммас, 1 нусхаси) жами: 305 бетдан иборат бўлиб,
соқийнома жами 9 мингу 314 байтни хати настаълиқ, ёзуви ўқишга яроқли,
қамраб олган. Адабиётшунос олим С. баъзи бетлари эскирган, муқоваси ва
Султонов таъкидлашича, Шаҳдий аввалги бетлари номаълум сабабларга кўра
девонидан бизгача 30 нусха сақланиб йўқолган. Мазкур девоннинг биринчи
келмоқда. Улар Тожикистон Фанлар саҳифалари йўқлиги сабабли бизга
Академияси Шарқшунослик институтида, шоирнинг ҳаёт ва фаолиятини ўрганишда
Ўбекистонда эса Абу Райҳон Беруний бироз қийинчилик туғдирди. Бу қўлёзма
номидаги Шарқшунослик институти ва 1297/1880 йилда моҳир котиб, хаттот
Бухоро вилоятидаги Ибн Сино Абдуллахон томонидан Ўратепада китобат
кутубхонасида сақланмоқда. Шаҳдий қилинган. Қўлёзмада ғазал жанри асосий
куллиётида унинг бутун адабий мероси уринни эгаллайди. Шоирнинг ғазалларида
жамланган. Жумладан, Султон Жалолиддин Румий (1207-1273), Ҳофиз
Саййидумар Кавкабий шоир адабий Шерозий (1325-1389) ва Мавлоно Лутфий
мероси ҳақида шундай дейди: “Куллиёти (1366-1465) таъсирини кўп учратамиз:
Ҳожи Муҳаммад Шаҳди (нусхаи хусуси) Лутфийнинг “Жиги-жиги” ғазали оҳангида
ғайр аз достони таърихии шоир қариб Шаҳдий ҳам шеърий девонида учта ғазал
ҳамаи мероси муаллифро фаро гирифтааст. ёзган. Мавлоно Лутфийнинг қўйидаги
Ин девони куллиёт китоби бузургест. ғазали оҳанг ва услуб жиҳатидан содда ва
Ҳажмаш 26х32, коғазаш зарди ҳўқанди, равон бўлиб, халқона ва ошиқона янграб
389 варақ, хаташ настаълиқи сиддиқжонии қалбга ҳузур бағишлайди.
хоно ва зебо равшан, соли 1328/1910 аз Фурқатинг ўлтурур мени тутма
тарафи абераи шоир Муҳаммад раво жиги-жиги,
Маъсумхон китобат шудааст. Муқовааш аз Кўнглум олиб ёшунмағил баҳри
чарми зард” [3,14]. (Шаҳдий куллиётида Худо жиги-жиги....
(шахсий қўлёзмаси) бир достондан Қуш тили андалибидек Лутфийи
ташқари бутун шоирнинг адабий мероси хаста ёлборур,
жамланган. Бу катта девон бўлиб, ҳажми Гул киби чеҳрадин они тутма жудо
26х32, коғози сариқ қўқандий, 389 варақ, жиги-жиги[5, 81-81].
ёзуви настаълиқ сиддиқжоний, ўқишга Мумтоз ўзбек шеърияти ифори
яроқли, чиройли ёзувга эга бўлиб, Шаҳдий ижодидаги ҳар бир ғазалда
1328/1910 йили шоирнинг абираси яққол сезилади. Шаҳдий форс-тожик ва
Муҳаммад Маъсумхон томонидан ўзбек тилларида ижод қилган бўлиб, унинг
китобат қилинган. Муқоваси эса сариқ девони таркибида бир нечта ўзбекча
чармдан иборат). Яна биз билмаган нечта ғазаллар ҳам мавжуд. Лекин, Лутфийга
қўлёзмаси мухлис халқимиз қўлида бўлиш эргашиб “жиги-жиги” радифида ёзган
эҳтимоли бор. Зеро, Шаҳдий девони халқ тожикча ғазаллари бошқача наво, бошқача

52