Page 68 - 1-сон 2020 йил

Хорижий филология №1, 2020 йил

3). For so long they had all lived at Гапнинг актуал бўлиниши
home and gone out to pass their time муаммоси билан шуғулланган
(D.Lawrence). олимларнинг ишонтиришича,
Нутқий ҳаракатнинг морфо- коммуникатив ҳаракатчанлик даражаси
синтактик поғонасига тафаккурда ҳосил иккита ҳолат билан боғлиқ: 1).
бўлган тушунча ва тасаввур воқеланади. Коммуникатив динамизмни гапнинг
Предикатга хос валентлик модал таркиб бошидан охирига қараб кучайтириб бориш
воситасида пропозицияни нутқий тузилма мумкин; 2). Гапнинг семантик структураси
ҳолатига келтиради. Ҳаракат ва ҳолатни коммуникатив ҳаракатчанлик даражасига
ифодаловчи предикатларнинг бирикиши таъсир кўрсатади. Инглиз тили содда
феъл лексемасининг валентлик гаплари таркибида информативлик
имкониятларига боғлиқ. қиймати юқори элемент охирги ўринни
Гапнинг сиртқи қатламида макон эгаллайди. Шунга биноан, конъект гапнинг
бирликларининг моҳияти ўзгармайди. информативлик қиймати энг баланд
Макон муносабатининг объект бўлагига айланади. Масалан:
кўринишида воқеланиши ботиний 1). Gainsborough lived here after he
структурани намоён этади ва субъект- moved from Bath in 1774 (D.Piper);
объект муносабатининг гапда 2). Cohn stood there (E.Hemingway);
ифодаланиши лисоний хусусиятини юзага 3). And that’s why you came here, to
келтиради. Гап структурасида макон search my office for his address (H.Innes).
предикативи билан бирикадиган элемент Гап таркибида макон муносабати,
“конъект” атамасини олган бўлак билан феълнинг маъно хусусиятларига боғлиқ
боғланади [1, 368]. ҳолда, локативнинг тўлиқ ифодаланиши
Конъект, анъанавий равишда билан бир қаторда, унинг қисман алоҳида
талқин қилиниб келинаётган ҳол қисми қўлланиш ҳолатлари ҳам учрайди.
бўлагидан фарқ қилиб, макон Қиёсланг:
муносабатини ҳар қандай феъл билан 1). People were crossing the square
бирикувида ифодалаши мумкин ҳамда гап (E.Hemingway);
тузилиши учун муҳим бўлакдир. 2). We came all the way from New
Конъектнинг морфологик шакли турлича, York (J.Beller);
у умумий келишик шаклидаги от, равиш ва 3). I walk in a shattering wind toward
предлогли бирикма воситасида ифода the airport building (A.Sillitoe);
топиши мумкин: to walk a mile, to go to the 4). We went into the room full of
country, etc. people (E.Hemingway);
Макон предикатлари ва уларнинг 5). Nick walked barefoot along the
аргументларининг информативлик path through the meadow (Ibid);
даражаси нутқий тузилманинг яралиши ва 6). I walked down the hill from the
структурасига боғлиқ. Информа- cathedral and up the street to the café on the
тивликнинг шаклланиши кўпинча гапнинг square (Ibid).
актуал бўлиниши ҳодисаси билан Келтирилган мисоллар инглиз
изоҳланади. Ахборотнинг янги ёки эски тилида макон муносабатлари
бўлиши темадан ремага ўтиш жараёни ифодаланишининг олтита кўриниши
доирасида талқин қилинади. Гапнинг у ёки мавжудлигидан гувоҳлик беради. Ушбу
бу элементи ахборот ифодасига қандай турдаги муносабатларни жадвалда акс
таъсир кўрсатишига нисбатан эттиришга ҳаракат қиламиз (бу ерда: А-
коммуникатив ҳаракатчанлик даражаси ҳаракатнинг бошланғич нуқтасига ишора
белгиланади. Нотаниш ёки янги ахборотни қилувчи субстанция; В-А элементининг
узатувчи бирликларнинг олдиндан таниш ўрнини аниқловчи субстанция, яъни
бўлган ахборотни ташувчиларга нисбатан ҳаракатнинг тугалланиш нуқтаси; Rl-макон
коммуникатив ҳаракатчанлик қиймати муносабати; Lo-объект вазифасидаги
юқори бўлади. локатив; Lad- ҳол вазифасидаги локатив).

67