Page 63 - 1-сон 2020 йил

Хорижий филология №1, 2020 йил

SCIENTIFIC INFORMATIONS ИЛМИЙ АХБОРОТЛАР

ЯПОН ТИЛИДА БУЙРУҚ МАЗМУННИ ИФОДАЛОВЧИ ОМИЛЛАР

Ачилова Озода Фарходовна,
СамДЧТИ катта ўқитувчиси, ( PhD-II)

Калит сўзлар: нутқий акт, тақиқ, буйруқ, илтимос, грамматик конструкция,
билвосита, бевосита, ҳурмат ва оддий шакл оттенкалари, ижозат.

Япон тили диалогик нутқида Шу ўринда, яапон тили буйруқ
иштирок этувчи жумлалар, дунёдаги гапларига тўхталадиган бўлсак, гапнинг
бошқа айрим тиллардан фарқли ҳолда, ушбу турига тақиқ ва ижозат маъноларини
структур жиҳатдан худди ўзбек тилидаги қамраб олувчи “しろ” （бажар） ёки “す
сингари воқеланади. Масалан, оддий る な ” （бажарма）каби кишини маълум
дарак, сўроқ ёки инкор каби гапларни бир ҳаракатни бажаришга ёки аксинча, уни
таҳлил қилиш жараёнида ҳар иккала тилда бажармасликка ундовчи нутқий актларни
қуйидаги ўхшашликни кузатиш мумкин: киритиш мумкин.
７ 時 に 学 校 へ 行 き ま す 。 (Соат Шунингдек, буйруқ оҳангдан
еттида мактабга бораман); ташқари, илтимос, таклиф ҳамда ҳурматни
朝は学 校 へ行きますか。(Эрталаб фодалайдиган айрим феъллар, махсус
мактабга борасанми?). фраза ва грамматик конструкцияларни ҳам
Яъни гап таркибини ҳосил қилувчи киритиш ўринли бўлиб, бундай ҳолларда
гап бўлакларининг ўрни ва улар нутқ ижрочиси тушириб қолдирилиши ва
бажараётган вазифаси ҳар иккала тилда гап таркибидаги эганинг қайси шахсда
ҳам ҳеч қандай тафовутга учрамайди. Гап намоён бўлиши гапдаги кесимдан
таркибидаги бўлаклар кесимдан олдинги англанилиши ҳоллари кўп кузатилади.
ўринда иштирок этади ва ушбу қисмлар Буйруқ гапларда сўзлар тартиби худди
япон тилида кесимнинг маъносини дарак гапдаги каби ифода топса-да, буйруқ
ойдинлаштирувчи ва унинг мазмунини майлидаги феъллар, асосан,
очувчи сўзлар сифатида қаралади. хушмуомалалик шаклида воқеланиши
Айтиш жоизки, сўроқ гапларда гап япон лингвомаданиятининг ўзига хос
тартиби худди дарак гаплар сингари жиҳатларидандир. Масалан,
бўлиб, гап кесимга “ か ” юкламасининг ここで止めて下さい。
қўшилиши билан якун топиши одатий ҳол Шу ерда тўхтатинг! (нейтрал-
бўлса-да, даврлар алмашинуви ва тил хушмуомалалик, буйруқ).
тараққиёти таъсири остида тил こ こ で た ば こ を 吸わないで下さ い 。Бу
структураси ҳам етарлича сайқал топиб ерда тамаки чекманг!
бормоқда дейиш мумкин. Сўроқ оҳангни (нейтрал- хушмуомалалик, тақиқловчи
ифодаловчи “ か ” юкламасининг нутқ буйруқ).
ижрочиси ва тингловчининг ўзаро これをかたずけてくれ。Буни йиғиштир
муносабатлари асосида эркаклар !(буйруқ, бетакаллуф шакл).
томонидан “か い ”、 “だ い ”、 “か な ” だ め , 泣 く な ！ や め ろ ！ Бўлди, бас
шаклида намоён бўлса, аёллар томонидан “ йиғлама! (ўта қўпол оҳангли буйруқ).
か し ら ” тарзида кенг қўлланилиши одат あなたも行ってくれませんか？
тусига кириб бормоқда. Масалан, Сен ҳам борасанми? ( илтимос, таклиф,
これは何ですか。これ、何かい。これ、 ҳурмат шакл).
何かしら。(Бу нима?). ちよっと見せていただけませんか？

62