Page 65 - 1-сон 2020 йил

Хорижий филология №1, 2020 йил

Тақиқни ифодаловчи буйруқ шакл, гапда кесим вазифасини бажарувчи феълларга “な”
суффикси қўшилиши билан ҳосил бўлишини қуйидаги жадвал асосида кузатиш мумкин:

I гуруҳ феъллар II гуруҳ феъллар III гуруҳ феъллар
禁止形 禁止形 禁止形
かくな たべるな くるな
いくな ねるな するな

Нутқда қўлланилиши:
おきるなーКеч қолма!
くるなーКелма!
Маълумки, буйруқ гап ва уни ҳосил томонидан ҳам муаммосиз қўлланилиши
қилувчи феъл шакллари тингловчини мумкин.
маълум бир ҳаракатни амалга ошириш ёки 負けるなー Ютқазма!
уни бажармасликка даъват қилиш 頑張れーҲаракат қил!
мақсадида мулоқот жараёнида воқеланади. 頑張ってーОмад ёр бўлсин!
Япон тилида буйруқ гаплардан 4. Инсонларга кучли таъсир
мулоқот жараёнида фойдаланишда маълум ўтказиш ёки огоҳликка ундаш
бир чекловлар мавжуд бўлиб, бундай ҳолатларида, шиорларда ёки йўл
оҳангдаги жумлалар суҳбатдошга нисбатан белгиларида:
ҳурматсизликни ифодалайди ва сўзлашув 入るなーКирманг!
нутқида, асосан, эркаклар томонидан
ўринли қўлланилиши кўп учрайди. 止まれーТўхтанг!
Буйруқ ва тақиқни ифодаловчи Шунингдек, буйруқ гапларнинг “な
шакллар, одатда, қуйидаги ҳолларда さい” шакли ҳам мавжуд бўлиб, бу асосан,
нутқда фаоллашади: ота-оналар томонидан фарзандларга ёки
1. Лавозими ёки ёши улуғ бўлган ўқитувчилар томонидан ўқувчиларга
эркаклар томонидан ўзидан кичикларга нисбатан кенг қўлланилади. Ушбу форма
нисбатан ҳамда оталар томонидан асосида шаклланган буйруқ гапларда
болаларга нисбатан: қўпол ва дағаллик бўёқдорлиги нисбатан
騒ぐな。 Шовқин солма! камроқ миқдордалиги боис, улар кўпроқ
遅れるな。 Кеч қолма! аёллар нутқида намоён бўлади. Масалан:
2. Дўстона муносабатда бўлган 食べなさいー Е!
эркаклар ва йигитлар орасида: 読めなさいー Ўқи!
Бу ҳолатларда нутқ якунида “よ” 勉強しなさいー Дарс қил!
юкламасининг иштироки асосида буйруқ Бундан кўриниб турибдики, ҳар бир
оҳанг юмшатилади ёки тил ўзининг грамматик хусусиятларига эга
мулойимлаштирилади: бўлгани каби, япон тилида буйруқ гаплар
明日 家へ 来い（よ）。Эртага уйга ҳам бошқа тилларга солиштириб
кел! бўлмайдиган ўзига хосликларга бойдир.
沢山 飲むな（よ）。 Кўп ичма! Мулоқот жараёнида бундай
3. Спорт мусобақалари, танловлар мазмундаги нутқий актлардан ўринли
ва шу каби фавқулодда тадбирлар фойдалана олиш нутқ жозибасини ва
ўтказилаётган вақтда мухлислар самарадорлигини янада оширишга хизмат
томонидан кенг қўлланилиб, ҳис-ҳаяжон қилади ҳамда нутқ ижрочисидан чуқур
оҳангидаги буйруқни ифодалайди ва билим ва улкан маҳорат ҳамда
қўполликка йўйилмаган ҳолда, аёллар хушёрликни талаб қилади.

64