Page 10 - 2-сон 2019 йил

Хорижий филология №2, 2019 йил

МОДЕРНИЗМ ТУШУНЧАСИ ВА УНИНГ ТАЛКИНИ ХУСУСИДА

Холбеков Мухаммаджон,
филология фанлар доктори, СамДЧТИ профессори
Арзикулов Дилшод,
ЖизДПИ ўқитувчиси

Калит сўзлар: модернизм, авангардизм, адабиѐт, концепция, маданиятшунослик,
маъно, тушунча.

Бадиий адабиѐт ва тасвирий саньатда ажратиб кўрсатадилар. Масалан,
"Модернизм" ўзгарувчан, кўп маъноли, профессор В.И.Тюпа авангардизм ўз
серқирра тушунча бўлиб, узоқ вақг "чўққи"сига футуризм ва
адабиѐтшунослик илмида назарий баҳс- неотрадиционализмда етди, деган фикрни
мунозараларга сабаб бўлиб келмоқда. Ушбу билдиради.
атаманинг чегаралари аниқ ўрнатилмасдан, "Модерн" тушунчасидан
турли маъноларда ишлатилаяпти, яъни авангардизмга нисбатан синоним, қолаверса
тарихий-адабий жараѐннинг маълум бир уни тўлдирувчи ѐки унга қарама-қарши
босқичини белгилашда, муайян бадиий кўйилган тушунча сифатида кенг
қарашларнинг мажмуаси, адабий йўналиш, фойдаланиш ҳам одат тусига кирмоқда.
ўзига хос хусусиятларга эга бадиий Умуман олганда, модернизм тарафдори
тафаккур, ижодий услуб, салбий баҳоловчи бўлган бирорта адиб ижодини ўрганаѐтган
таъриф ва ҳоказо маъноларда кўлланилмоқца. тадқиқотчи ушбу дефиниция (лот. definitio -
Модернизмнинг хронологик чегаралари бирор тушунчанинг қисқача таърифи)дан
хусусида, унга кирувчи ранг-баранг фойдаланмаслиги ҳам мумкин.
йўналишлар, машҳур ва машхур бўлмаган Биз, Жеймс Жойс ижодини ўрганиш
номлар, юксак бадиий савияда яратилган тажрибамиздан келиб чиққан ҳолда айтадиган
матнлар ҳақида қизғин баҳслар ҳамон давом бўлсак, узоқ вақт мобайнида "модернизм"
этиб келаяпти. Айни пайтда, декаданс, атамасини ишлатмасдан кузатиш олиб
символизм, авангардизм, постмодернизм каби бордик. Ҳақиқатдан ҳам, атамалар хусусида
тушунчалар билан ўзаро муносабат фикр юритганда, "модернизм" ва
(изчидлшс, айнан ўхшашлик, бир-биридан "модернисток" тушунчаларни эътиборга
фарқлаш, чегараларни белгилаш, бир олмаслик ҳам мумкин, энг муҳими, бундай
вақгнинг ўзида ѐнма-ѐн мавжуд бўлиш, қарашда тарихий ва адабий жиҳатдан
бир маромда ҳаракатланиш ва талқинга зарар етказилмайди. Масалан,
ҳоказо)ларининг кўринишига алоҳида модернизм адабиѐти классиги ҳисобланмиш
таъриф берувчи фикрлар билдирилмоқда. Жеймс Жойс модернизм тўла эътироф (1920-
Танқидчилик соҳасида модернизм 1925 й.) қилинган пайтда чоп этилган
"қолипи, унинг фалсафий ва эстетик манбаси "Улисс" (Ulysses, 1922) романида, ѐки ундан
хусусида турли-туман, баъзида бир-бирига анча олдин ўқувчи қўлига теккан
мутлақо зид фикр-мулоҳазалар ҳам "Дублинликлар" (Dubliners, 1914) ҳикоялар
айтилаяпти. Хуллас, адабиѐтда тўпламида, қолаверса ўзининг бошқа
модернгомнинг "юксак", "классик" , асарларида ҳам "модернизм" сўзини
"халқаро", "парчаланиб кетувчи" каби ишлатмаган. Бошқа модернист ѐзувчилар ҳам
таърифу тавсифлардан фойдаланиш одатий шундай йўл тутишган, деб бемалол айтиш
ҳол бўлиб қолди. Анчайин тадқиқотчилар мумкин.
модернизмда икки бир-бирига таъсир Мазкур атамадан кенг фойдаланиш
этувчи ва бир вақгаинг ўзида қарама- модернизм прозаси шакллангандан кейин
қарши йўналтирилган асосий тенденция, оммавий тус олди. У ҳакда илк бор Р.Грейвз
яъни модернизм ва авангардгомни алоҳида ва Л.Райдингларнинг "Модернизм шеърияти

9