Page 115 - 1-сон 2020 йил

Хорижий филология №1, 2020 йил

ташқаридаги воқелик тамойилида таҳлил М.М.Бахтин ва В.С.Библер кабилар
қилишни тақозо этади” (Худойберганова ўз пайтида таъкидлаганларидек, замонавий
2013:119). илмда онг, ақлу фаҳм диалоги устувор.
Тилнинг коммуникатив вазифаси Бир томондан фан соҳаларига оид
ифодаланаётган мазмунга сўзловчининг адабиётнинг биссёрлиги, вақтнинг эса
муносабатини ҳам қамраб олишини чегараланганлиги олимларни матнга аниқ
инобатга олган ҳолда айтиш жоизки, маълумот, фактларни излаш мақсадида
илмий баён услубини фақат объективлик мурожаат қилишга ундаса, иккинчи
билан чегаралаб қўйиш нотўғри томондан, фанлар интеграцияси кўлами
ёндашувдир. Илмий асар муаллифининг тобора кенгайиб бормоқда. Оқибатда,
адресатга мурожаати, опонентлар билан диалогли тафаккур илмий тадқиқот билан
баҳси, ўзининг ўзлиги билан ҳаёлий шуғулланувчиларнинг асосий
мулоқот кабилар илмий тафаккур ва интеллектуал қуролига айланмоқда. “Илм,
дискурсга экспрессивлик руҳини беради. - В.С. Библернинг таърифича, - маданий
Илмий матн диалогик хусусияти уч хил ҳодиса сифатида, турли илмий
йўналишда тавсифланиши лозим: 1) парадигмаларнинг ўзаро тўқнашуви, бир –
экстралингвистик омил сифатида, яъни бирига таъсири, ҳурфикрлиги кўламида
ихтилофчилар, баҳс тарафдорлари билан англанилиши ва ривожлантирилиши
очиқ мулоқот асосида фан соҳасига ҳисса керак” (Библер 1991:285). Айнан
қўшиш; 2) тафаккур бирлиги сифатида– воқеликни тушунишнинг турли шакллари
илмий нутқнинг билиш ва ижодий фаолият алоқаси хусусийликдан бошланган
билан алоқасини таъминлаш; 3) тил илмнинг умумийлик сари қадам қўйишига
коммуникатив вазифасининг матнда шароит туғдиради (қаранг: Сафаров 2015:
воқеланишини акс эттирувчи лисоний 142).
факт. Қайд этиш жоизки, илмий мулоқот
Ҳақиқатдан ҳам коммуникация иштирокчиларини оддий тарзда ахборот
олимнинг фикри ифодаси билан бир алмаштираётган шахслар сифатида ҳаракат
қаторда, унинг келтирилаётган фактларга қилаётган коммуникантлар тимсолида
нисбатан баҳо ва эмоционал муносабатини кўрганимиз маъқул. Илмий матнлар
ҳам акс эттиради. Ўз замонасининг воситасидаги мулоқот доимо
таниқли файласуф–тилшуносларидан мулоқотдошларнинг ҳамкорлик фаолияти
бўлган Г.В.Колшанскийнинг таъбирича, доирасида кечади. Айнан шу ҳамкорлик
“тил бирликларининг мантиқий ва коммуникация самарасини белгиловчи
эмоционал яхлитлиги уларнинг шароитни яратади. Мазкур шароитларни
коммуникатив вазифа ижорасидаги Т.В. Радзиевская қуйидагича тавсифлайди:
ҳамжиҳатлигини таъминлайди” 1) матннинг барча иштирокчилари бир хил
(Колшанский 1969:64). Шу боис, М.Н. прагматик белгига эга бўлган гуруҳга
Кожинага эргашган ҳолда, маълум мўлжалланиши; 2) коммуникация
соҳадаги мулоқотнинг самарасига асос иштирокчилари ўртасида мулоқот
бўладиган ҳамда жонли ифода манбаси анъанасининг мавжудлиги; 3) мулоқот
хизматини ўтайдиган экспрессивликни бошланишидан коммуникатив алоқа
илмий дискурснинг муҳим омиллари каналининг мавжудлиги; 4) олам
қаторига киритиш лозим (Кожина манзараси ҳақидаги тасаввурнинг мос
1998:194). келиши ва ҳоказо (Радзиевская 1990: 61).
Илмий матннинг диалоглиги кўп Адресат мўлжали ҳар қандай
қиррали ҳодисадир ва у муаллиф ва турдаги коммуникациянинг муҳим
адресат ўртасидаги диалог билан тамойили эканлигини кўплаб
якунланмайди. Боз устига, адресат тадқиқотчилар қайд этишган (Арутюнова
тушунчасининг ўзи ҳам кўп маъноли, 1981:358; Славгородская 1986:123;
унинг қўлланишида фақат илмий матн Ашурова 1991:62).
ўқувчисини тушуниш етарли эмас.

114