Page 72 - 3-2016

Хорижий филология. №3, 2016 йил

янги фикр-мулоҳазаларнинг баѐн Ишда ҳаққоний таъкидланишича, ―матн
этилганлиги билан характерланади [20]. деривацияси ўзига хосликка эга бўлиб,
М.Ҳакимова вақт маъноли унинг сўз бирикмаси, гап, мураккаб
бирликларнинг матнни шакллантиришдаги синтактик қурилма материалида
имкониятларини тадқиқ этиб, номзодлик шаклланиши абзац ва боб материалида
ишини ҳимоя қилди. Ишда воқеланишидан фарқ қилади. Сўз
таъкидланишича, вақт маъноли (темпорал) бирикмаси, гап ва мураккаб синтактик
лексемалар матнни нурсимон ва қурилмаларнинг матн мақомида келишида
занжирсимон усулларда боғлай олади. уларнинг синтактик деривацияси
Нурсимон боғланишда вақт маъноли тамойиллари одатдаги операнд, оператор
лексема ўзининг вақт мундарижаси ва дериват каби содда тушунчаларга
асосида матн бошида етакчи сўз бўлиб асосланади. Абзац деривациясида эса
туради. Ҳамма воқеа-ҳодисалар шу сўз мазкур тушунчалар мураккаб характер
ифодалаган вақт кўламида юз беради. касб этади‖ [26]. Яқинда Ш.Турниѐзова
Занжирсимон боғланишда муайян лексема ана шу номзодлик диссертацияси асосида
маъносидаги бутун ѐки умумий вақт қисм монография тайѐрлаб нашр эттирди [27].
ва хусусийликлар тарзида матн Д.Худойберганова кейинги
компонентларини боғлашга хизмат қилади йилларда ўзбек бадиий матнларининг
(кун: эрталаб, туш, кечқурун каби). Бунда антропоцентрик тадқиқи билан жиддий
дастлабки бош (бутун, умумий) темпорал шуғулланди, худди шу муаммога оид
семеманинг муайян семалари кейинги қатор илмий мақолалар ва монография
жумлаларда семемалар мақомини касб нашр эттирди [28] ҳамда шу асосда 2015
этади. Шунингдек, вақт маъносининг йилда докторлик диссертациясини ҳимоя
денотатини воқелик сифатида тасдиқлаш қилди [29].
(атов гап), кейинги фикр ѐки тавсифнинг ―Матн тилшунослиги‖ асосий
темпорал предметини тема сифатида аввал фанлардан бири сифатида Лингвистика
тасдиқ йўли билан бериш каби (тиллар бўйича) ихтисослиги бўйича
коммуникатив эҳтиѐжлар ҳам матн магистратура йўналишида кейинги ўн
шакллантирувчи омиллардандир. йилдан буѐн ўқитилмоқда. Шунга биноан
Вақт маъноли сўзлар матн мазкур фан юзасидан бир қанча ўқув-
шакллантириш ва унинг яхлитлигини услубий қўлланмалар яратилди [30]. Лекин
таъминлашда темпорал майдоннинг бошқа бу фан бўйича замон талабларига мувофиқ
бирликлари билан ҳамкорликда фаолият дарслик яратиш ҳозирча муаммолигича
кўрсатади [21]. қолиб келмоқда.
М.Йўлдошев бадиий матн Кейинги йилларда айнан шу
лингвопоэтикаси билан жиддий йўналишдаги изланишлар жадаллашмоқда.
шуғулланиб, шу мавзуга доир бир қатор Бу борада, айниқса профессор Д.У.
монографиялар яратди [22] ҳамда Ашурова томонидан бажарилаѐтган
докторлик диссертациясини ҳимоя қилди ишларни алоҳида қайд этмоқ лозим.
[23]. Худди шунингдек, С.Боймирзаева Олиманинг 2012 йилда нашрдан чиққан
бадиий матнда қўшма гап шаклларининг Text linguistics номли китоби ҳозирги
қўлланиш хусусиятлари, матннинг пайтда мамлакатимизда замон талабларига
модаллиги ва унда темпораллик мазмуни мос равишда битилган матн
семантикаси таҳлилига доир мазмундор тилшунослигига оид ягона ўқув қўлланма
монографиялар нашр эттирди [24]. ҳамда бўлиб қолмоқда.Филология факультети
докторлик диссертациясини ҳимоя қилди магистратура бўлимлари магистрантлари
[25]. Ш.Турниѐзованинг номзодлик иши учун мўлжалланган ушбу қўлланманинг
эса матн шаклланишининг деривацион ўнта алоҳида бобида соҳанинг энг муҳим
хусусиятлари таҳлилига бағишланган эди. муаммолари, категориялари ажратилиб,

71