Page 51 - 3-son 2018 yil

Хорижий филология №3, 2018 йил

ўтказадиган бўлакка эга бўлади. Бунда дейктик бирликлар сифатида маълум бир
таянч сўз сифатдош ѐки сифат билан белгининг даражасини кўрсата туриб,
ифодаланиб, ортиқча баҳолаш хусусиятига ушбу даражанинг меъѐрдан кўтарилиши
эга бўлмайди [3; 164]. Бошқача айтганда, ѐки сусайишининг барча миқдорий
бу тузилмалар ўз мазмунида сўз кўринишларини амалда тасвирлаш
бирикмаси маъносининг объектив қисмини имконини беради. Илмий моҳиятга эга
қамраб олиб, воқеа ѐки предметнинг бўлган ҳар қандай адабиѐтда тадқиқот
ҳақиқий объектив маъносига суянади. Бу қилинаѐтган соҳада илгари бажарилган
ҳолатда муаллифнинг бевосита фикр ишларга ишора ѐки мурожаат мавжуд.
билдиришига ҳожат қолмайди ва Юқоридигилардан хулоса қилиш
мазмуннинг субъектив қисмидаги ҳақиқат мумкинки, илмий матнларда
объектив баҳолаш билан тўғридан-тўғри ҳаволаларнинг дейктик ишора ҳолатлари
бирикиб кетади. Бу миқдорий-баҳо матн мазмун-моҳиятини ойдинлашишига
дейксисини шахс дейксисининг бир тури имкон яратиш билан бирга китобхон
сифатида талқин қилиш учун асос бўлади, диққат-марказида матннинг асосий
ва бунда дейктик марказ шахснинг мавзусини марказлаштирилган ҳолда
тасвирланаѐтган ҳодисага нисбатан бўлган мулоҳаза қилишига кўмак беради.
муносабатига қадар кенгаяди. Аниқроғи, дейксиснинг бу турини
Матнларда келган интенсив сўзлар, субъектив ва объектив кўрсатма сифатида
кўрсаткичлар вазифасида келиб, адресант қараш мумкин. Нутқ субъекти, интенсив
ва адресатнинг умумий тажрибасига, яъни сўзлардан фойдаланиб, предмет
уларнинг белгининг маълум меъѐрини белгисининг нафақат умумий, ҳамма қабул
билишига ишора қилади. Шунинг билан қилган меъѐрларини тасвирлаб қолмасдан,
биргаликда, ҳодисани аниқ баѐн қилиш балки шу пайтнинг ўзидаѐқ пайдо
асосий хусусияти бўлган илмий матнлар бўладиган шахсий тасаввурни ҳам
учун кўпинча белгининг ўзгариши ифодалайди. Демак, субъектив кўрсатма
даражасининг аниқ миқдорини кўрсатиш воситаси тизимига интенсивларни
хосдир. Илмий-техник матнларда кенг киритиш лозим. Улар объектив мавжуд
қўлланиладиган интенсив сўзлар худди меъѐрлар доирасида, белги
шундай ўзгаришни кўрсатишда асосий даражаларининг субъектив ўзгаришларини
восита бўлиб хизмат қилади. Интенсивлар ифодалайди.

Адабиѐтлар:
1. Шайкенова Л.М. Ментальные перформативы как средство распределения информации
в научном тексте // Вестник Казахского национального университета. Серия филологическая,
–№37, 2000. – С.52-54.
2. Ehlich K. Scientific Texts and Deictic Structures // The Pragmatics And Comprehension Of
Written Texts. – Berlin.: Mouton de Gruyter, 1992. –P.201-229.
3. Head Brian F. Respect Degrees in Pronominal Reference // Universals of Human Language.
Vol.3. – Stanford: Stanford University Press, 1979. – P. 151-211.

Шерматов А. О прагматических свойствах дейктических ссылок в научных
текстах. В данной статье приведены сведения о роли и функциях, о прагматических
свойствах ссылок в научных текстах, а также о более выраженном смысле и сути
дейктических ссылок присутствующих в научных текстах.
Shermatov A. Тhe pragmatic properties of deictic footnotes in scientific texts. This article
presents the tasks, role and pragmatic features of deictic point positions of footnotes in scientific
texts and the participation of deictic footnotes in scientific texts give a chance to clarify the meaning
and content of the text.

50