Page 49 - 3-son 2018 yil

Хорижий филология №3, 2018 йил

SCIENTIFIC INFORMATIONS ИЛМИЙ АХБОРОТЛАРЛ

ИЛМИЙ МАТНЛАРДА ДЕЙКТИК ҲАВОЛАЛАРНИНГ ПРАГМАТИК
ХУСУСИЯТЛАРИГА ДОИР

Шерматов Акрам Абдуҳакимович,
СамДЧТИ доцент в.в.б.

Калит сўзлар: матн, илмий матн, дейксис, дейктик, ҳавола, ахборот, китобхон,
адабиѐтлар, дейктик марказ, мазмун, контекст, прагматик, интенсив сўз, ишора,
катафорик, анафорик.

Илмий матн бадиий матн моҳиятидан учун хос бўлган шу йўсиндаги
фарқли ўлароқ, аниқ мақсадга услублардан бири тадқиқот соҳасига ѐки
йўналтирилган ва прагматик кўрсатмага мавзусига оид адабиѐтларга ҳаволалар
эга бўлиши билан фарқ қилади. Илмий беришдир.
матннинг мақсади китобхонга Илмий услубнинг хусусиятларидан
интеллектуал маълумотларни тақдим бири дейктик вазифасини бажарувчи
этиш, китобхоннинг диққат-эътиборини воситаларнинг ўзига хос қўлланилишида
муҳокама қилинаѐтган илмий муаммо ѐки намоѐн бўлади. Илмий моҳиятга эга
масалага тортиш ва уни ушбу мавзу бўлган ҳар қандай адабиѐтда тадқиқот
атрофидаги кейинги маълумотларнинг қилинаѐтган соҳада илгари бажарилган
моҳиятига қараб йўналтиришдан иборат. ишларга ишора ѐки мурожаат мавжуд.
Дейксисни кенг кўламли ҳодиса Адабиѐтлар рўйхати кўпчилик илмий
сифатида талқин қилинишида нутқ нашрларнинг албатта келтирилиши зарур
вазиятида объектларни таснифлайдиган бўлган иловаси ҳисобланади. Адабиѐтлар
мўлжал маркази маълум даражада умумий рўйхати, матн мазмунига қўшимча
меъѐр бўла олиши мумкин. Илмий киритиладиган барча маълумотлар
муаммоларни тадқиқ қилиш илмий сингари, илмий иш ҳақида умумий
изланишлар натижаларини сифат ва маълумотлар беради. Бунга тадқиқот
миқдор жиҳатдан баҳолашнинг намоѐн мавзуси, йўналиши, муаммонинг
бўлиши билан боғлиқдир. ўрганилиш даражаси ҳам киради.
Матн тузилишида унинг ташкилий Адабиѐтлар рўйхати муаммо тарихи
қисмларида билдирилаѐтган хабарнинг ҳақида ахборот беради, фойдаланилган
мантиқий боғлиқлиги муҳим ўрин адабиѐтлар соҳага оид тадқиқотлар
эгаллайди. Алоҳида мантиқий бўлакларни қаторида бажарилаѐтган илмий ишнинг
ягона «фикрлаш занжирида ўрнини белгилашга имконият яратади.
бирлаштиришнинг муҳим тамойили Замонавий илмий услубда қабул қилинган
олдинги билдирилган ахборотдан янгисига далил ва ҳаволалар тизимининг асосий
ўтишдир» [2; 216]. Матн мантиқий мақсади манбаларга ѐки эслатилаѐтган
бутунликни ташкил этиши учун унда маълумотларга китобхон диққат-
керакли миқдорда илгаридан «ишлов» эътиборини жалб қилиш вазифасидан
берилган материал ҳақида маълумотлар иборат. Адабиѐтлар рўйхатида
келтирилиши лозим [1; 53], акс ҳолда, келтирилган нашрларнинг номлари илмий
матнга янги ахборотнинг киритилиши иш матнида қўлланиладиган
қийинлашади ва унинг китобхон ҳаволаларнинг рақамларига мувофиқ
томонидан қабул қилиниш имкониятлари антецедентлар бўлиб хизмат қилади.
доираси қисқаради. Албатта, «эски» ва Демак, илмий матннинг ички ҳавола
«янги» ахборот боғлиқлигини ва матн белгилари ўз функциясига биноан
бўлаклари алоқасини таъминлаш катафорик ҳолатдаги барча дейктик
услублари хилма-хилдир. Илмий матн воситаларга (М; this/that дейктикларига)

48