Page 15 - 4-сон 2018 йил

Хорижий филология №4, 2018 йил

отаси ва онаси билан ўзаро муносабатларга узум, боғуроғлар орасида тасвирланади,
ойдинлик киритишга ҳаракат қилади. Энг шу сабабдан у мусаллас тайѐрловчилар
муҳими, айнан у АҚШ жанубида бир ҳомийси ҳам ҳисобланади. Дионис –
маромда оқаѐтган вақт қачон, нима шодлик, вақтихушлик, бебошлик, завқу
сабабдан ―изидан чиқди‖ ва гуноҳларни шавққа тўла ўйин-тўполон маъбуди. У –
ювиш учун нималар қилиш кераклигини серҳосил тупроқ манбаи, унумдорлик
тушунишга интилади. Бу фаслни, соҳиби: ―Диониснинг сеҳрли таровати,
―зиддиятни асос қилиб олиб‖ ѐзишда мафтункор жодуси таъсирида нафақат
поэтик мақсад очиқ-ойдин кўриниб одам одам билан қайтадан бирлашади,
турибди. балки мутлақо ѐт бўлиб кетган, адоват
Романнинг биринчи қисми ҳақида руҳи билан суғорилган ѐки асоратга
кенгроқ тушунча бериш учун лирик солинган табиат ҳам ўз ноқобил фарзанди
чекиниш қилишга тўғри келади. Немис – одам билан ярашув байрамини қайта
файласуфи Фридрих Ницшенинг серқирра нишонлайди‖. Шу тариқа, Аполлон ва
фаолияти давомида романтизм маданияти Дионис Осмон ва Ер ибтидоларининг
ва санъатига ҳаддан ортиқ даражада қарама-қарши рамзларига айланади.
қизиқишни бошидан кечирган. Бу Маданият ва санъатдаги
қизиқишнинг самараси ўлароқ, унинг ―аполлонийлик‖ ва ―дионисийлик‖
теран фалсафий мушоҳадага бой ―Мусиқа ибтидолари ўртасидаги тафовут нимадан
руҳидан фожиа туғилиши‖ (Die Geburt der иборат эканини кўрсатиш учун, аввало,
Tragöedie aus dem geiste der Musik, 1872) Аполлон ва Дионис тангрилари образли
номли трактати ѐзилди 16 . Унда Ницше ифодаланаѐтган тушунча ва тамойилларга
маданият турларини фарқлаш мақсадида эътибор қаратиш лозим бўлади, - дейди
мифологик образлардан, яъни қадим Ф.Ницше. - Аполлон – тинчлик-
Олимп пантеон 17 ига қирувчи юнон осойишталик, тартиб-интизом ва
маъбудлари тасвиридан фойдаланади. саранжом-саришталик ифодасидир.
Файласуф, шу тариқа, борлиқ ва бадиий Дионис – унинг акси. Агар биринчиси –
ижоднинг икки: ―Аполлонча‖ ва ―меъѐр сақлагувчи, нафси тийиқ, асов
―Дионисча‖ ибтидоларини алоҳида қилиқлардан, жиловсиз интилишлардан
ажратади. холи, нафис образлар яратувчи худонинг
Таъкидлаш керакки, қадим Юнон оқилона ҳузур-ҳаловати‖ни ифодаласа,
мифологиясида маъбудлар Аполлон ва иккинчиси – меъѐрларни бузиш, ҳаддан
Дионис – бир-бирига қарама-қарши рамзий ташқари хурсандчилик, мўл-кўлчилик,
типлардир. Аполлон – баркамоллик куч-қувватга тўлалик, жиловлаб бўлмас
тангриси, санъат ҳомийси, ўзида етуклик тус-тўполон, тартибсизлик, сершовқин
ибтидосини мужассам этгувчи қудрат. У – ўйин-қулги, баравжлик нуқтасидир. Янада
ѐруғлик манбаи, илоҳдан келган ваҳий теранроқ фикрласак, Аполлон ўзида
соҳиби: ―Аполлон образларни тўқувчи индивидуализм тамойилини мужассам
барча кучлар ―худо‖си бўла туриб, бир этади, у ушбу тамойилнинг беназир
вақтнинг ўзида ҳақиқатнинг соҳиб илоҳий образидир: ―унинг мафтун этувчи
каромати, келажакни билдиргувчидир‖. нигоҳлари ва чиройли хатти-ҳаракатлари
Дионис (Румода-Вакх), аксинча, Ер орқали ―тасаввур‖, ―ўй-хаѐл‖, ―орзу-
тимсоли, ҳосилдорлик пири, дунѐдаги умидлар‖нинг муаззам шодлигию
жамики ўсимликлар ва зироатчиликнинг донишмандлиги биз билан ширин суҳбат
ҳомийсидир. Одатда, у қўлида бир шингил юритади‖. Дионис эса, завқу шавқ
тимсоли: ―у табиат мўъжизаларини, ер ва
осмону фалакни титратиб юборувчи
16 Ницше Ф. Рождение трагедии из духа
музыки // Ницше Ф. Собр. соч. Т. 1. - М.: Изд-во ҳодисаларни билиш, тушуниб етишга
«Правда», 1990. шубҳаланиб қолган, ўзини йўқотиб қўйган
17
Бу ерда пантеон – юнон ва римликларда: одамнинг бутун вужудини қамраб, эс-
барча худоларга атаб қурилган ибодатхона ва ҳушини чулғаб олувчи мудҳиш қўрқинчни,
Олимп худоларининг умумий номи.

14