Page 14 - 4-сон 2018 йил

Хорижий филология №4, 2018 йил

Назаримизда, француз символизм болалиги ҳақида ишонарли тасаввур
мактаби даҳоси Стефан Малларме беради.
(Stéphane Mallarmé, 1842–1898) нинг илк Бенжи Компсон назарий фикрлашга
бор ―La Nouvelle Revue française‖ қодир эмас, яъни у кўрганини,
журналида эълон қилинган ―Соққа ташлаш ҳидлаганини, эшитганини, татиганини,
ҳеч қачон тасодифни бекор қилмайди‖ (Un хуллас, сезги органлари орқали олган
coup de dés jamais n'abolira le hasard, 1914) таассуротларни умумлаштира билмайди. У
номли поэмасида яққол кўзга ташланувчи музни сув деб билиб, унга пешанасини
чорасизлик, адоғи йўқ ҳасрат ва алам уриб ѐриши мумкин бўлса-да, бироқ уни
Фолкнерга тушунарли бўлса-да, аммо дунѐдаги энг муҳим нарса, деб идрок
унинг ижодига бегона эди. Бир қарашда, қилади. У таажжубланарли тарзда
―Шовқин ва ғазаб‖ романи фаслларининг бувисининг, Квентиннинг, отасининг
тасодифий кетма-кетлиги, айни пайтда ўлимини ва вақтнинг муқаррар ―ҳалокатга
бир-биридан ажралиб қолганлиги, олиб борувчи юришини‖ сезади. Бенжи
тарқоқлиги, ички оламларнинг ѐлғизлиги, учун вақтнинг машъум оқими Кэдди атир-
муаллифга ҳикоя қилиш услубида эркин упасининг бадбўй ҳидида, хуштори тақиб
бўлишга, бироқ лирик, яъни ҳис- олган қизил рангли бўйинбоғда
туйғуларни ифодалашда эса муайян мужассамлашган. Бахт ўрнига фалокатга
мақсадга мўлжалланган, ўзига хос поэтик олиб келган воқеалардан сўнг Кэддининг
услубни оқлашга, муқимлигини оиладан қувилиши Бенжини онаси ўрнини
исботлашга қаратилганлигига монелик босган опаси орқали атроф-муҳит билан
қилмади. Роман фаслларининг ҳар бирини боғлаб турувчи координаталар
мазкур нуқтаи назардан таҳлил қилиб системасидан маҳрум этади. Бенжи
чиқиш мақсадга мувофиқ бўларди. бўкириб, ҳиқиллаб йиғлайди, гувраниб бир
Модомики Фолкнер бетартиб, боши- нарсалар демоқчи бўлади ва шу тариқа
охири йўқ чалкашлиги олдиндан маълум Компсонлар уйи завол топаѐтганига ўз
бўлган воқеани муайян структурага муносабатини билдиради. Шундай қилиб,
солишни асосий мақсад қилиб қўяркан, биринчи фаслнинг вазифаси – кейинги
―Шовқин ва ғазаб‖ романининг биринчи фаслларда асарга қайта ишлов беришни
фаслига ўта масъулиятли вазифа давом эттириш учун унга дастлабки шакл
юклатилганлиги ўз-ўзидан равшанлашади. беришдан иборатдир. Бенжи – шеърият
Бироқ бу фаслда нафақат бошига тушган сарчашмасининг ўзгинаси, гўѐ аѐллар
азоб-уқубатларни индамай кечирувчи тилка-пора қилган Орфей каби. У ҳақиқий
―жафокаш‖нинг онги (Жейсон балоғат фожиани бошидан кечириб, руҳан
ѐшига етганда ахталаб ташланган ақли сезаѐтгани ва қалбан азобланаѐтгани,
заиф Бенжини жиннихонага топширмоқчи қўмсаѐтгани ва тузалмас дардга мубтало
бўлади), балки ўзигагина тушунарли бўлаѐтгани учун ҳам тирик, жон-жаҳди
бўлган тилда, ўзигагина тушунарли билан яшашга интилади. Унинг дарду
муҳаббат қўшиғини тўқиѐтган ―шоир‖нинг алами ва қўрқуви, чорасизлиги, ваҳимаси
ҳам онги вобаста тасвирланади. Бу фасл ҳеч нарса билан енгиллашмайди, ҳаттоки
―томни эшитаяпман‖, ―ундан дарахт ҳиди тилда ҳам ҳал этилмайди. Фолкнер 1950
анқийди‖ қабилидаги образларга тўлиб йилда талабалар ҳузурида маъруза
тошган, абадий болалик, мангу маъсумлик, ўқиркан, ақли заиф одам онгини
умрбоқий покизалик ва беғуборлик ―ҳақиқатдан бошқа ҳеч нарса акс
белгиси остида ўн учта турли вақтга этмайдиган кўзгу‖ билан қиѐслайди.
мансуб манзараларни, портретларни ўзаро _____―Шовқин ва ғазаб‖ романи иккинчи
бир-бирига бирлаштиради. қисмининг вазифаси мутлақо ўзгача.
Кэдди Компсоннинг дунѐни ҳис Бенжига зид ўлароқ, Квентин Компсон –
этиши, дунѐга боқиши, айниқса, ҳаяжонли, тартиб-интизом, ақл-заковат, ўткир зеҳн
эмоционал, ҳар хил ҳис-туйғуга тўла ва тимсоли. Қайсидир бир маънода, у Ҳамлет
бир вақтнинг ўзида Компсонларнинг даражасидаги образ, негаки ҳамма вақт

13