Page 13 - 4-сон 2018 йил

Хорижий филология №4, 2018 йил

Квентинга жўнатаѐтган пулларни Аслида, символизм адабий йўналиш
иккиланмасдан ўзлаштириб олади) пул тарзида 1880 йилдан, яъни француз шоири
келиб турувчи манбадир. С. Малларме бошлиқ Р.Гиль (1862–1925),
Фолкнер матнининг ҳар бир қисми – Г.Кан (1859–1936), А. де Ренье (1864–
ўтмиш қиѐфасига яна бир янги рангли 1936), Ф.Вьеле-Гриффен (1864–1937) каби
чизиқ тортилгандек тасаввур ҳосил ѐш шоирларнинг ижодий тўгарагида
қилади. Бир вақтнинг ўзида бу шиддат шаклланди. 1886 йил символист
билан ҳаракатланувчи, ўтмишни бугунги шоирларнинг дастуриламали ―Адабий
кунга олиб чиқувчи ва шу тобда уни манифест. Символизм‖ (Le Manifeste
ўзгартириб юборувчи вақтдир. Романда litteŕaire. Symbolisme) номли мақола эълон
ҳаракат ва қарши ҳаракат мавжудлиги қилинди. Унда символизм руҳидаги поэзия
Кэдди Компсонни лирик ҳис-туйғулар, ―ғояни реал формулага бўйсундириш‖га
ажиб ва ғалати аѐллик ибтидосининг интилувчи куч эканига иддао қилинганди.
ифодаловчисига айлантиради. Ушбу 1880 йилларнинг охирида символизм
аѐллик ибтидоси замирида ор-номусини гуркираб ривожланди, айниқса, унинг
йўқотган, номига доғ туширган аѐл бадиий тафаккур оламига кўрсатган
ҳақидаги натуралистик ҳамда руҳан таъсири сезиларли бўлди. Символизмнинг
азобланган, эҳтирос ва шаҳвоний оммалашиб бориши, шеърият
истакларини тия олмаган аѐл ҳақида чегараларининг ―ювилиб‖ кетишига, шакл
символистик романлар тўқнашади ва бир- номутаносиблигига олиб келди. Баъзи
бирига қоришиб кетади. Бундан ташқари, шоирларнинг тасаввуф ва рамзий
аѐллик ибтидосида жинслар муаммоси, маъноларга берилиб кетгани, шеъриятда
оналик ва болалик хусусидаги қизғин баҳс- самимийлик ва соддадилликка интилувчан
мунозара, ишқ, гуноҳга ботиш, ижодкорларнинг кескин эътирозларига
зинокорлик, оила, бутун дунѐ ҳалокатга сабаб бўлди. Натижада ушбу тарқоқлик,
учраши мавзуидаги рамзли ҳикоя ѐтибди. дунѐқарашлардаги зиддиятлар XIX-XX аср
Романнинг номи Уильям Шекспир бўсағасида символизмнинг ―натюризм‖,
қаламига мансуб ―Макбет‖ трагедиясидан ―синтетизм‖, ―пароксизм‖, ―эзотеризм‖,
олинган машҳур сўзларни эслатади. Унда ―гуманизм‖ каби оқимларга бўлиниб
то умр охиригача мукамалликка интилиш, кетишига олиб келди. Дастлаб ўзига хос
муносиб шахс сифатида шаклланишнинг дунѐқараш сифатида майдонга чиққан
асл моҳиятидек намоѐн бўлувчи ижодий символизм тез орада драматургия соҳасига
шижоат ғояси акс эттирилган. Демак, ҳам сингиб борди. Бу ерда у, худди XIX
шунга мувофиқ равишда роман аср охири адабиѐтидагидек, натурализм ва
ўқувчисини мавҳумлик асири, позитивизм 15 руҳидаги дунѐқарашга,
муҳаббатнинг жисмоний ҳис-туйғусидан дунѐни ҳис этишга қарши чиқди. Нима
холи, соф руҳий муҳаббатга интилувчан бўлганда ҳам, символизм анъаналари
савдойига қиѐслаш мумкин. қисман давом эттирилди ва кўп жиҳатдан
Нима бўлганда ҳам, ―Шовқин ва XX аср бошида проза соҳасида олиб
ғазаб‖ – бир бутун яхлит ҳолдаги асардир. борилган ижодий тажрибаларда ўнлаб
У ўзининг ички кескинлиги, ифодавийлиги йўналишларни белгилаб берди, модерн
ва мазмундорлиги жиҳатидан символизм оқимларда ижод қилган шоир ва
руҳидаги проза(―Улисс‖, ―Доктор ѐзувчиларнинг ижодий изланишларига
Живаго‖)га яқин, негаки бундай насрий таъсир кўрсатди.
асарлар, энг аввало, шеърият чегараларини
кенгайтириш мақсадида ѐзилган, ундаги
универсал ва ҳамма нарсага сингиб
15
позитивизм – фалс. буржуа фалсафасида:
кетувчи, бир маромда кечувчи бадиий ҳамма ҳақиқий, позитив билимлар конкрет
ҳодисада ҳаѐтнинг асл маъноси фанларнинг маҳсулидир, фалсафа эса бундай
ахтарилган. билимларни бера олмайди, шунинг учун унинг
кераги йўқ, дегувчи ғояга асосланган субъектив
идеалистик оқим.

12