Page 80 - 1-2016

Хорижий филология. №1, 2016 йил

маҳаллий сўзларни қўшиш (Хадичабону, ўз хоҳишига кўра русча ѐки тарихий-
Моҳинур, Бибиражаб, Бувисаида, анъанавий шаклда расмийлаштирмоқдалар.
Бибижамол) орқали исм қўйиш одат бўла Аҳмедов, Убайдуллаев, Беҳбудий,
бошлади. Меликзода, Акбар Сафар ўғли, Муниса
Мўғуллар истилоси оқибатида Акрам қизи ва ҳоказо.
Дархон, Баҳодир, Чиннихон, Туман, Норин, Зарафшон водийси ўзбек ва тожик
Норингул сингари исмлар кириб келди. тилида сўзлашувчи аҳолиси ўртасидаги
Руслар босқини ва коммунистик икки тиллилик ҳозиргача давом этиб
мафкура таъсири билан Флора, Тельман, келаѐтганлигини ҳудудга хос
Эрлис, Элмира, Эльбрус, Клара, Мая, антротопонимлар мисолида ҳам яққол
Венера, Индира, Элеонора, Бернора, Берта кўриш мумкин. Йиғилган материаллар
сингари исмлар ҳам урф бўлган эди. таҳлили уларнинг таркиби қуйидаги
Оддий халқ сўзлашув нутқида эса лексик-семантик гуруҳлар (ЛСГ)га
кўпроқ касб-кори билан боғлиқ лақаб ва тегишли эканлигидан далолат бериб
уруғ номи билан аташ одат тусига кирган: турибди:
Аҳмадбой, Эшмат чойхоначи, Иброҳим 1. Қариндошлик муносабатини
лақай, Исоқ кенагас, Абдурайим жуз, ўзида мужассам этган ЛСГ: Отабек,
Қудрат сарой, Акрам найман, Мусурмон Бобоқул, Отахон, Энахон, Дадабой,
араб, Улуғбек орлот ва ш.к. Додарой, Падарбой, Оғабек, Оғажон,
ХХ аср бошларида, асосан, зиѐлилар Отажон, Жиянбой ва ҳоказо.
орасида –зода (Сўфизода, Шарифзода, 2. Сиѐсат билан боғлиқ номларни
Муллазода, Холиқзода) –ий, -ия, -вия ифодаловчи ЛСГ: Хонкелди, Хонзода,
(Садриддин Айний, Исомиддин Салоҳий, Тенглик, Ғалаба, Омон, Шоҳакбар,
Музайяна Алавия) сингари қўшимчалар Шоҳжаҳон, Шаҳаншоҳ, Салтанат, Қозибой
ҳамда қўшимчаларсиз (Ҳамид Олимжон, ва б.
Шукур Саъдулла, Салим Кенжа, Раҳим 3. Диний мартаба ва унвонларга
Муқим) номлаш одат тусига кирган эди. хос ЛСГ: Мустафо ҳожи, Содиқ муфти,
Бу ҳолат ҳозир ҳам давом этмоқда. Муфтулла, Мутавалли, Шароф имом,
Ўтган аср 30-йилларининг иккинчи Аҳмад мулла, Собир қори, Нурбой домла,
ярми ва 40-йиллардан бошлаб русча Қаландар, Шайхназар ва ҳ.
шаклдаги фамилиялар отасининг 4. Инсон кайфияти билан боғлиқ
исмларига ўтказила бошланди. Натижада, жараѐнни ифодаловчи ЛСГ: Севинч,
отаси ѐки бобоси исмига –ов//ова, ев//ева, Хурсандой, Хурсанбой, Қувондиқ, Элшод,
қўшимчалари (Самадов, Бобоев, Акбарова, Хушвақт, Хушдил, Хушнуд, Шоди ва б.
Тешаев)ни қўшиш расмий тус олди. 50- 5. Гўзаллик, нафосат ва
йиллар охирларига келиб ота исмига ҳам – кўтаринкилик сингари тушунчалар
ович//овна, -евич//евна қўшимчалари билан боғлиқ ЛСГ: Азиз, Зарифа,
қўшилиши белгилаб қўйилди: Тошматович, Нафосат, Чаман, Гулистон, Латифа,
Икромовна, Шералиевич, Жўраевна каби. Малоҳат, Саодат, Гўзал, Зебо, Латиф ва ҳ.
Мустақиллик йилларидан бошлаб 6. Гул номларига тегишли ЛСГ:
исм-шарифлар Давлат тили қонунига Савсар, Лола, Райҳон, Нилуфар, Гулбаҳор,
асосланган ҳолда расмийлаштирилмоқда. Жасмина, Наргиза ва б.
Бу ҳақда қонуннинг 15-моддасида шундай 7. Жасорат, қаҳрамонлик,
дейилган: ―Ўзбекистон Республикасида ботирлик ва мардлик каби тушунчалар
яшовчи шахслар, ўз миллатидан қатъи билан алоқадор ЛСГ: Баҳодир, Ботир,
назар, ўз исмини, отасининг исми ва Ғолиб, Қаҳрамон, Зафар, Мардон, Жасур
фамилиясини миллий-тарихий анъаналарга ва б.
мувофиқ ѐзиш ҳуқуқига эгадирлар‖. 8. Афсонавий қаҳрамонлар
Эндиликда ҳудуд аҳолиси исм- номларига тегишли ЛСГ: Алпомиш,
шарифларини қонунга мувофиқ равишда

79