Page 79 - 1-2016

Хорижий филология. №1, 2016 йил

бир-бирига қарама-қарши қўймайди. алоқалар тарихи узоқлигидан далолат
Уларни яхлит ўрганиб, воқеаларни баѐн беради. Қадимги туркий исмлар изоҳи
қилади‖ [Хўжанов 2004:60]. Бу эса мазкур Ўрхун-Энасой, Унгин маданий
ҳудуд аҳолисининг сўзлашув нутқидан ѐдгорликларида, М.Кошғарийнинг
муштаракликлар натижасида тиллараро ―Девону луғотит турк‖, Юсуф Хос
ўзлашмаларнинг юзага келишига олиб Ҳожибнинг ―Қутадғу билиг‖, Адиб Аҳмад
келган. Югнакийнинг ―Ҳиббат ул ҳақойиқ‖ ҳамда
Исмларнинг пайдо бўлиши ҳақида ―Ўзғузнома‖ сингари асарларида ҳам
Г.Морган қуйидагиларни қайд этган: учрайди.
―Қадимги ибтидоий жамиятда ... қабилани Ҳудуд регионимига тегишли қадимий
номлашда унинг ўзига хос туркий (Бўта, Бўка, Билка), суғдча (Новқат,
хусусиятларидан бири унинг аъзоларини Яздон, Давжон, Хуршид, Паризод), форс
ўша ном билан аташга асос бўлган. Ҳар (Остон, Меҳрангиз, Анушервон, Хисрав),
бир қабиланинг ўз номи бўлиши билан юнон (Самандар, Зумуруд//Зумрад,
бирга унинг аъзолари ўша хусусият Гаранфил(чинни гулдак кўркам қиз),
асосида бири иккинчисига таъсир Биллур) тилларига оид исмлар ҳозирги
кўрсатган. Мана шу пайтдан бошлаб шахс пайтда ҳам қўлланилмоқда.
исмлари икки хил категорияда фаолият Юртимизга ислом динининг кириб
кўрсатган. Биринчи категорияси бўйича келиши билан аста-секинлик билан бошқа
болаларни, иккинчи категорияда эса ҳудудлар қатори Зарафшон водийси
ѐшларни номлашган. Болалар маълум аҳолиси ўртасида ҳам маҳаллий ва арабча
ѐшни тўлдириши билан иккинчи ном исмлар ѐнма-ѐн ҳолда қўлланиши урф бўла
билан аташган: одатда бу жараѐн 16-18 бошлади. Бу жараѐн дастлаб зодагонлар,
ѐшгача биринчи ном, ундан кейин эса руҳонийлар оиласида қўлланди. Бу
иккинчи категорияли ном бериш билан ҳолатни тезлаштириш мақсадида уларга
амалга оширилган. Қабиланинг навбатдаги арабча хожа (ҳурматли, эътиборли
йиғилишларидан бирида янги исм расмий хўжайин, бошлиқ, билимдон, доно олим)
эътироф этилган‖ [Морган 1984:47-48]. унвони берила бошланди [Бегматов, 2007,
Демак, шахс исмлари серияси қабила 463]. Уларнинг исмлари Валихожа,
номи, қабила тотемига, мазмунига Аҳмадхожа, Муҳаммадхожа сингари
мувофиқ келувчи сўзлар воситасида юзага шаклларда номлана бошланди. Аста-
келади. Қадимдан Зарафшон водийсида секинлик билан мусулмон динининг
яшаб келаѐтган ўзбек ва тожик халқлари таъсири кучая бориши оқибатида
тилларига хос аналогизмлар анча бисѐр. маҳаллий аҳоли ўртасида араб тилига хос
Тожик тилида Турсун, Ўлмас, Ортиқ, Очил, исмлар кенг тарқала бошланди.
Ўринбой, Ойдин, Кумуш сингари ўзбекча Болаларнинг Оллоҳга, Муҳаммадга ва
номлар учраши табиий. имомга қулоқ солиши ва бўйсунишларини
Ўзбек халқ оғзаки ижодий ѐдга солиб туришлари учун уларни
намуналарида ҳам жуда кўплаб тожикча муборак номлар билан аташ одат тусига
антропонимлар учрайди: Жаҳонгир, кира бошлади: Расул, Муҳаммад, Раҳмон,
Шаҳриѐр, Зебо, Ширин, Замонгул, Бастам, Қуддус, Малик, Жаббор, Азиз, Ғафур,
Бобо (бек), Баҳром, Дилором ва бошқалар. Зоҳир, Ҳалим, Қаюм, Карим, Жалил,
Ўзбек достончилик мактабининг Ҳафиз, Қодир, Самад, Воҳид ва бошқалар
йирик вакиллари Эргаш Жумабулбул ўғли, ѐки уларга ўзбекча ѐ тожикча сўзлар
Фозил Йўлдош ўғли, Ислом шоир, Пўлкан қўшиш орқали ҳам исмлар ҳосил қилина
шоирлар ҳам Зарафшон минтақасидан бошланди: Аллоберди, Худойберди,
етишиб чиққан. Улардан ѐзиб олинган Худойдод, Раззоқбой, Муҳаммадқул,
юздан ортиқ достонларда ўзбекча ҳамда Валижон, Боситхон, Миртўра ва бошқалар.
маълум миқдорда тожикча исмлар ҳам Аѐллар исмлари ҳам соф арабча (Хадича,
ишлатилганлиги икки халқ ўртасидаги Муниса, Карима) ѐки арабча номга

78