Page 78 - 1-2016

Хорижий филология. №1, 2016 йил

ЗАРАФШОН МИНТАҚАВИЙ РЕГИОНИМЛАРИ ҲАҚИДА МУЛОҲАЗАЛАР

Жўраев Шаҳриѐр,
Самарқанд давлат университети катта илмий-ходим изланувчиси

Калит сўзлар: ономастика, антропоним, регионим, лексик-семантик гуруҳ, минтақа,
ҳудуд, ўзлашма қатлам, икки тиллилик, сема, туркийшунослик, исм, ном, этноним,топоним,
ѐдгорлик.

Маълумки, ном маънавият кўзгуси муайян ҳудуд-минтақалар доирасида ҳам
ҳисобланади. Шу боис қадимдан бола ўрганиш мумкин. Э. Бегматов ўзбек
исмлари қабилалар урф-одатлари билан антропонимиясининг умумий масалалари
алоқадорликда қўйилган. Аста-секин [Бегматов 1965], Н.Ҳусанов адабий
антропонимлар ҳам инсоният ѐдномалар антропонимлари [Ҳусанов
маданиятини пайдо бўлиши жараѐни билан 2000]. Х. Дониѐров ўзбек тили қипчоқ
боғлиқ ҳолда юзага кела бошлайди. Бу лаҳжаси [Дониѐров 1979:97/107], С.
ўринда профессор Ш. Сафаровнинг Раҳимов Хоразм минтақавий
қуйидаги фикрларини келтириб ўтишни антропонимияси [Раҳимов 1998]
ўринли, деб ҳисоблаймиз: ―Ҳар қандай материалларини таҳлил қилишда маълум
маданият атроф-муҳит таъсирида тараққий даражада муваффақиятларга эришганлар.
қилиб, ўзгариб боради. Турли миллатлар Айни бир пайтда маълум бир ҳудудда
маданияти бир-биридан дастлабки ўринда яшовчи турли оилага мансуб тиллар
воқеликни моддий ва маънавий антропонимларининг маъно ва шакллари,
ўзлаштиришдаги фарқи жиҳатдан ажралиб қўлланилиш доираси, умумий ва ўзига хос
туради... Маданият ҳеч қачон қотиб қолган томонлари ҳамда уларнинг минтақага хос
ҳодиса сифатида талқин этилмаслиги хусусиятлари ўзбек тилшунослигида
лозим, у тараққий қилиб боради, бир деярли ўрганилган эмас. Бундай исмлар
ҳолатдан иккинчисига ўтади, бошқа ономастик бирликларнинг бир тури
маданиятлар билан қоришиб боради.‖ сифатида С. Раҳимов тадқиқотида
[Сафаров 2007:63]. регионим деб юритилган [Раҳимов 1998:4].
Бу эса антропонимларнинг маълум Зарафшон минтақаси қадимдан турли
даражада лаҳжа ва шевалар билан миллат ва элатлар макони бўлиб келган.
боғлиқлигидан далолат беради. Чунки Илк ўрта асрларда кечган этномаданий
киши номлари инсоннинг моддий- жараѐнларнинг ўзига хослиги ―турк-суғд‖
маънавий олами қуршови ҳамда жамият даври сифатида қаралиб, ҳудуддаги
ривожи билан боғлиқ ҳолда оила аъзолари ҳозирги этнослар учун муҳим компонент
даврасида, муайян кишилар жамоаси бўлиб хизмат қилиб келмоқда. Этник
нутқида юзага келади ва ўша ҳудуд анъана жараѐнларнинг хилма-хиллиги, ушбу
ва удумларига мос равишда ифодаланади. минтақани ватан тутган этнослар борасида
Шу боис ҳам антропонимлар маълум турлича қараш, фараз ва мулоҳазалар
ҳудуд этносининг ўзига хос ҳалигача давом этмоқда. ―...ҳанузгача на
хусусиятларини акс эттирган бўлади. Проф. сак-массагетлар, на юэжилар ва тоҳарлар,
Ш. Сафаров таъкидлаганларидек: ―Ментал на хунлар ва эфталитларнинг қайси этник
ва лисоний категорияларнинг ўзаро гуруҳга ва тиллар оиласига мансублиги
муқобиллашуви уларнинг воқелик масаласи ўз ечимини топган эмас. Уларни
боғлиқлигида бўлса ажаб эмас. Лисондаги гоҳ туркий, гоҳ эроний этнослар сифатида
таснифий белгилар инсонни олам билан талқин қилиш давом этмоқда...‖ [Хўжанов
боғлайди‖ [Сафаров 2015:205]. ва б, 2001:14]. Ёки ―Хитой тарихчилари
Шу боис ҳам антропонимлар туркий ва суғдларни битта халқ сифатида
системасини адабий тил доирасида ҳамда билиб, уларни бир-биридан ажратмайди ва

77