Page 89 - 1-2016

Хорижий филология. №1, 2016 йил

ЯПОН ТИЛИДА БУЙРУҚ ГАПЛАРНИНГ КЎЛЛАНИЛИШИ

Ачилова Озода
Самарқанд давлат чет тиллар институти ўқитувчиси

Калит сўзлар: буйруқ шакл, буйруқ гап, нутқий акт, япон тили грамматикаси, япон
тили таьлимоти.

Ҳозирги вақтда, япон тили муносабатлари муҳим аҳамият касб этиши
таьлимотида, жамиятда кишилар ўртасида бизга маълум. Одатда, буйруқ гап
бўладиган ўзаро нутқий акт фаолиятининг дейилганда, сўзловчи тамонидан
жадал ривожига етарлича наъф келтира тингловчига нисбатан қўйиладиган талаб
оладиган тилга оид турфа мавзулар ѐки буйруқ ва уларнинг амалда ўз
юзасидан илмий изланиш ишлари авж ифодасини талаб қилинишини
олиб бормоқда. Булар қаторига, жумладан, англатадиган ҳолат тушунилади. Лекин,
япон тили грамматикасига оид мавзуларни япон тилида бундай жараѐн баъзан,
ҳам киритишимиз мумкин. сўзловчининг тингловчига бўлган яқин ва
Айтиш жоизки, бундан кўзланган дўстона муносабатини англатувчи
мақсад, тилни ўргатиш усулига оид грамматик шакл сифатида ҳам хизмат
янгиликлар яратиш эмас, балки, қилишини кўришимиз мумкин. Масалан,
ўрганилиши лозим бўлган объектнинг 長い出張の後、先生から‖お前、
моҳиятини ѐритишда дуч келинадиган 一日ぐらい休めよ‖って言われてどれほど
баъзи бир муаммоларни ҳал қилишга 嬉しかったものか。[1, 62 б]
қаратилгандир. Булардан бири сифатида, ―Узоқ чўзилган хизмат сафаридан
япон тили грамматикасига хос бўлган сўнг, устозим менга: ―Сен, бирор кун дам
―命令形‖ яъни, ―буйруқ шакл‖ номи билан ол‖,- деганларида шунчалар хурсанд
талқин этилувчи феъллар гуруҳини бўлган эдимки…‖
айтишимиз мумкин. Шу ўринда таъкидлаш Буйруқ шаклдаги гаплар ҳақидаги
лозимки, япон тилининг бошланғич тушунча япон олимлари тамонидан турли
таълимида тилни ўрганувчи шахс даврларда турлича талқин қилинган.
тамонидан буйруқ шаклдаги сўзлардан Жумладан, ―Едо‖ даврида фаолият олиб
фойдаланиш учун деярли эҳтиѐж борган япониялик давлат арбоби Тоужоу
туғилмайди ва шунингдек, буйруқ Гимон ўзининг япон тили грамматикасига
шаклдаги феъллардан ташкил топган оид ―Япон тили грамматикасининг изоҳли
буйруқ гапларга дуч келиниши ҳам кам жадвали‖ (1833й) номли қўлланмасида
учрайдиган ҳолатлардан ҳисобланади. буйруқ гапни ―хоҳиш-истак майли‖ деб
Япон тили грамматикасига хос бўлган тилга олган бўлса, 1874 йилда яратилган
буйруқ гаплар буйруқ шаклда ифодаланган япон арбоби Танаканинг ‖Бошланғич
сўзлардан иборат бўлибгина қолмай, таьлим учун япон тили грамматикаси‖
бунинг акси бўлиши ҳам кузатилади. китобида ―буйруқ шакл‖ деб эътироф
Бундай ҳолатларни, кўпинча, япон тили этилади. Машҳур япон тилшуноси
бошланғич таълимда тез-тез учрайдиган Матсушита Дайзабуронинг ―Стандарт
ҳолатлардан дейишимиз мумкин. Ушбу япон тили грамматикаси‖, (1928й) да эса,
жараѐн, асосан, тилни ўргатувчи шахс уни буйруқ гап ―рухсат бериш шакли‖ деб
ўрганувчи шахсга нисбатан йўналтирилган таъкидланиб ўтилади. Бундай фикрлар
нутқ жараѐнида ўз ифодасини топади. талайгина бўлиб, ҳозирги замон Япония
Япон тилида буйруқ гаплардан таълим муассасалари учун мўлжалланган
фойдаланишда авваламбор, сўзловчи ва ―Она тили ‖ дарсликларида ―Буйруқ шакл‖
тингловчи ўртасидаги ўзаро алоқа
88