Page 90 - 1-2016

Хорижий филология. №1, 2016 йил

деб ўргатилиб келинмоқда. Лекин, қайтарувчи шахс сифатида наъмоѐн
Япониянинг ―Иванами‖ нашриѐти бўлади. Ҳис-ҳаяжон гаплар эса,
томонидан чоп этилган изоҳли сўзловчининг ҳиссиѐтини акс эттирувчи
луғатлардан бирида буйруқ маънони фикр баѐн қилинган вақтда ва замон
англатувчи гаплар қуйидаги ҳолатларда тушунчасида ўз ифодасини топади. Яъни,
истеъфода этилиши айтиб ўтилади: ҳаяжонни ифодаловчи жумлаларни
1.Мавқеи баланд шахслар замонларда туслай олмаймиз ва бундай
томонидан жамоага нисбатан гаплар учун тингловчи сўзловчининг
тайинланадиган буйруқ. нутқига нисбатан жавоб қайтариши шарт
2.Давлат ташкилотлари томонидан бўлган шахс сифатида иштирок этиши ҳам
ўрнатиладиган қонун-қоидаларни акс муҳим аҳамият касб этмайди. Буйруқ
эттирувчи буйруқ. гапларда эса, бунинг акси бўлиб, сўзловчи
3.Ташкилотлар томонидан махсус тамонидан баѐн қилинган буйруқни амалга
шахсларга юклатиладиган вазифаларнинг оширувчи шахс сифатида тингловчининг
амалда натижаларини акс эттиришни талаб иштироки муҳим ҳисобланади.
қиладиган буйруқ. Буйруқ гапнинг ҳис-ҳаяжон гапдан
4.Раҳбар лавозимидаги шахс фарқли тамони билан бир қаторда,
томонидан, иш юзасидан, ходимга уларнинг ўзаро ўхшаш жиҳатлари ҳам
нисбатан тайинланадиган буйруқ. мавжуд. Яъни, япон тилида буйруқ гап ва
5.Ҳуқуқий қонун-қоидаларга оид ҳис-ҳаяжон гаплар доимо феълнинг
буйруқ [4,150 б]. ҳозирги замон шаклида нутқимизда
Аслида, ―буйруқ шакл‖ деган намоѐн бўлади ва шу ҳолича тингловчига
тушунча ―буйруқ гап‖ нинг концептидир, етказилади.
яьни унинг маънодошидир. Дунѐдаги Маълумки, ―буйруқ‖ деганда,
кўплаб мамлакат тилларида буйруқ гап сўзловчи тингловчини бирор-бир
дарак гап, сўроқ гап, ҳис-ҳаяжон гаплар ҳаракатни амалга оширишга ва унинг
қатори гапнинг бир тури сифатида талқин натижасини амалда намоѐн қилишга
қилинади. Бундай гапларнинг бир-биридан ундаши тушунилади. Аслида, япон тилида
фарқли жиҳати шундан иборатки, дарак буйруқ берувчи ва буйруқ берилувчининг
гап ва сўроқ гапларда замон тушунчаси ўзаро муносабатини, мантиқан чуқурроқ
мавжуд, яъни сўзловчи нутқини ўйлайдиган бўлсак, қуйидаги ҳолат бўйича
замонларда туслаш ва иш-ҳаракатнинг таҳлил қилишимиз мумкин:
содир бўлган вақтини аниқ кўрсатиш a) сўзловчининг нутқи тингловчи
имконига эга бўлди. томонидан бажарилиши шарт;
Ушбу фикримизни ―読みます‖, яьни b) сўзловчининг нутқи тингловчи
―ўқимоқ‖ феъли мисолида таҳлил қилиб томонидан бажарилиши иҳтиѐрий;
кўрамиз: c) сўзловчининг нутқи тингловчи
1.読者が読みます。(Китобхон томонидан бажарилгани маъқул.
ўқийди) келаси замон дарак гап. Ушбу изоҳни ―食べます‖, яъни
2. 読者が読みました (Китобхон ―емоқ‖ феъли мисолида таҳлил қилиб
ўқиди) ўтган замон дарак гап. кўрамиз. Биринчи изоҳда сўзловчи
3. 読者が読みますか？ (Китобхон томонидан баѐн этилган фикрни амалга
ўқийдими?) келаси замон сўроқ гап. ошириши шарт бўлган шахс сифатида
4. 読者が読みましたか？ тингловчининг мавжудлиги муҳим
(Китобхон ўқиган эдими?) ўтган замон ҳисобланади. Қуйидаги жумлада ушбу
фикрнинг исботини кўришимиз мумкин:
сўроқ гап [6,30 б].
Одатда, дарак гап ва сўроқ гапларда 私
тингловчи сўзловчи тамонидан баѐн ―スープ嫌いよ― というと母からすぐ ‖そん
этилган фикрга нисбатан жавоб

89