Page 6 - 4-2017

Хорижий филология. №4, 2017 йил

REPORTS МАҚОЛАЛАР

МАЪНО ВА ТАРЖИМА МУАММОСИ

Сафаров Шаҳриѐр,
СамДЧТИ профессори

Калит сўзлар: маъно, референция, концепт, концептуализация, когнитив фаолият.

Таржима жараѐн сифатида семантик муносабатларини атрофлича
қаралганда маълум бир тилдаги матннинг таҳлил қилиш йўлидан бораѐтган бўлса,
мазмунини тушуниш ва уни бошқа бир иккинчи гуруҳдагилари эса, маънонинг
тилда қайта яратиш фаолияти назарга ―субстанцияси‖, ―зоти‖ни қидириш билан
тутилса, таржиманинг маҳсулот бандлар. Ниҳоят, учинчи гуруҳдагилари
кўринишидаги талқинида эса матннинг маъно қандай усулда инсонларга воқелик
бошқа лисоний маданиятда ҳосил ҳақида ахборот етказиш имкониятини
қиладиган акс-садоси, таассурот уйғониш яратишини аниқлаш измидадир.
кўлами инобатга олинади. Таржиманинг Таржимашунослар, кўпгина
амалга ошишини таъминловчи асосий семасиологлар каби, ―маъно‖ ва ―мазмун‖
омиллар тил, маданият ва тафаккурдир. тушунчаларини ҳеч қандай фарқламасдан
Шунга нисбатан, таржимашуносликнинг қўллашга одатланган. Бинобарин, А.
асосий мақсадлари қаторига, биринчидан, Нойберт, Г.Шрив, М.Ларсон кабилар
иккита бошқа-бошқа лисоний маданият инглиз тилидаги meaning атамасидан турли
вакиллари аслият ва таржима матнларини ҳолатларда ―маъно‖ ва ―мазмун‖
қандай тушунишини аниқлаш бўлса, тушунчаларини ифодалаш учун бир хилда
иккинчидан, уларнинг идрок этиш фойдаланиб келмоқдалар (Neubert and
қобилиятига тил-маданият-тафаккур Shreve 1992; Larson 1998: 59). Ўн
муносабати қандай таъсир ўтказиши тўққизинчи асарнинг охирларида немис
мумкинлигини белгилашдир. Худди файласуфи Готлоб Фреге Über Sinn und
шунингдек, ушбу учлик муносабати Bedeutung мақоласини эълон қилиб, маъно
таржимон танлаѐтган амалий режалар, ва мазмун ҳодисаларини фарқлаш
яъни таржима стратегиясидан қандай ўрин онтологик асосга эга эканлигини исботлаб
эгаллашини билиш ҳам муҳимдир. беришга ҳаракат қилганини
Табиийки, назариѐтчиларнинг унутмаслигимиз лозим [Frege 1892:25-50].
таржимашуносликнинг санаб ўтилган уч Ушбу ҳаракат ҳозиргача давом этиб
асосий масаласи борасидаги фикрлари бир келмоқда. Лекин бу масалада ҳам
хил эмас, чунки улар ўз тадқиқотларида тадқиқотчилар ўртасида якдиллик
турли мақсадларни кўзлаши ва турлича сезилмайди, ҳатто эслатилган ҳодисаларга
методлардан фойдаланиши мумкин. нисбатан қўлланилаѐтган терминлар
Таржима, аслини олганда, мазмунни борасида ҳам чалкашликлар кўп.
ўгиришдан иборат ва мазмун-маънонинг Жумладан, рус тилшунослари ―значение‖,
ҳар хил талқини таржима назариясидаги ―смысль‖, ―содержание‖ терминлари билан
номутаносибликка сабаб туғдиради. бир қаторда, ―формальное значение‖ ва
Семантик назарияларнинг ҳар хил бўлиши ―контекстуальное (актуализированное)
ягона бир объект - маъно ҳодисаси значение‖ тушунчаларини қарама-қарши
тадқиқида турли ѐндашувлар танланишига қўйишни ѐқтирадилар. Инглиззабон
туртки бермоқда. Тадқиқотчиларнинг бир адабиѐтларда эса meaning термини кенг
гуруҳи маъно ҳодисасининг моҳиятини маънода қўлланиб, senseнинг қўлланиш
белгилаш учун ушбу ҳодисанинг ўзига хос доираси чегараланган. Канадалик олим Ж.
хусусиятлари ва тил бирликларининг Делиль тилнинг мавҳум тизимида мавжуд

5