Page 11 - 4-2017

Хорижий филология. №4, 2017 йил

материали ва ундаги ғоянинг аҳамияти олишни талаб қилади. Фақат биргина тил
унинг қуршовидагиларникидан камроқ‖ тизимидан хабардор шахс ―совуқлик‖нинг
[Соссюр 2004:117;119]. моҳияти тилдан ташқари бўлишига ва
Тил бирликлари, концептларнинг унинг умумбашарийлигига ишониб
маълум бир занжир, тизим орқали бир- қолиши ҳеч гап эмас. Таржима жараѐни
бирлари билан боғланиши ҳақиқат, лекин кишини бу кўринишдаги мавжудлик
бу боғланишнинг асосида улар ўртасидаги ғоясидан дарҳол воз кечишга ундайди.
фарқларнинг узлуксиз ―ўйини‖ ѐки Ғарб таржимашунослик мактабининг
ҳаракати ѐтиши исботга талабгор. Агарда яловбардори ҳисобланган Южин Найда
тилда фақат ижобий ҳолатда бўлмаган бундан ярим аср олдин таржима энг аввало
фарқлар мавжуд бўлса, унда лисоний ―ахборотни қайта яратиш‖ мақсадини
белги тил тизимидаги фарқловчи кўзлашини, бошқа бирон бир ишни
белгиларга ишора қилиш билан бажариш таржимон учун ѐт, ―тамоман
чегараланиб қолади, холос. Шунинг учун сохта вазифа‖ эканлигини қайд этган эди
ҳам бўлса керакки, Мона Бейкер, сўзлар [Naida and Taber 1969:12]. Бас шундай
таржимаси муаммоси ҳақида гапираѐтиб, экан, референт маъно атрофида ўралашиб
―семантик майдон‖ ва ―луғавий қолишдан қочиш таржимонлар эшитадиган
тўпламлар‖га мурожаат қилишни дастлабки ўгитдир. Алоҳида олинган
маъқуллайди, чунки улар даставвал сўзнинг объектив (референт) маъноси
―сўзнинг маълум тизимдаги қийматини тўғридан-тўғри ахборот ташувчи восита
ҳис этишга имкон беради‖ [Baker 1992:19]. вазифасини ўтай олмайди. Сўзнинг матн
―Аслият ва таржима тилидаги семантик мазмуни шаклланишидаги роли оддий
майдонлардаги фарқни англаш кўринишга эга эмас, унинг маънолар
таржимонга маълум бир бирликнинг тўпланишидаги ҳиссасини билиш учун
луғавий тўпламдаги қийматини аниқлашга алоҳида семантик гуруҳлар бирликларнинг
шароит яратади. Агарда луғавий ўзаро боғловчи тугунларини ҳамда матн
тўпламдаги бирликларнинг қайсилари таркибида пропозияларининг
фойдаланишга яроқли эканлигини мослашувини таъминлашдаги иштирокини
билсангиз ҳамда уларни бошқалари билан ҳис этиш талаб қилинади. Худди шу
қиѐсласангиз, унда ѐзувчи ѐки сўзловчи муносабатлар, боғланишлар матн
танловини баҳолай оласиз‖ (ibid.:19)! шаклланишининг, унинг аслият ѐки
Бейкер хонимнинг ушбу қайдини таржима тилида бўлишидан қаъти назар,
изоҳлаш учун ―ҳарорат‖ концептини ҳаракатчан механизмларини ташкил
ифодаловчи бирликларга мурожаат қилади. Сўз маъноси матн тузилишидан,
қиламиз: инглиз тилида cold, cool, hot, унинг умумий пропозициясидан ажралиб
warm ушбу концептнинг тўрт асосий қолган тақдирда унинг иштироки
бирлигини ташкил қилади; ўзбек тилидаги самарасиз бўлиб қолади. Ҳолбуки,
тақсимот ҳам шу ҳилдаги кўринишга эга: таржиманинг самарали бўлиши учун
совуқ, салқин, иссиқ, илиқ. Араб тилида аслиятдаги ахборотнинг тушунарли
эса бошқача фарқлар таснифлаш меъѐрини бўлиши ѐки уни таржимон-ўқувчи
белгилайди: баарид бирлиги бир хилда тушуниб олишининг ўзи етарли эмас,
совуқ ва салқин ҳавони атаса, ҳаар ушбу ахборот жўяли, таъсир кўрсатадиган
ҳавонинг иссиқлигини, саахин сўзи эса даражада бўлиши (мулоқотнинг
бирор бир предметнинг иссиқлигига экспрессивлик жиҳати) ва ҳаракатга
ишора қилади, ниҳоят, илиқ ҳаво назарда ундайдиган даражада (императив вазифани
тутилганда даафи калимаси қўлланилади. бажариши) бўлиши лозим. Шу боис
Келтирилган мисоллар гувоҳлик таржимонлар баъзан объектив маънодан
беришича, таржима концептларнинг икки воз кечиб, экспрессивликка кўпроқ
тилдаги фарқловчи кўрсаткичлари билан эътибор қаратадилар. Маълумки, ҳазил-
чекланмасдан, балки турли тилларнинг мутойиба тақлидида битиладиган
фарқловчи белгилари тизимини эътиборга лимериклар жанридаги шеърий матнларда

10