Page 25 - 4-2019

Хорижий филология №4, 2019 йил

“КАТТА УМИДЛАР” ВА “ШУМ БОЛА” АСАРЛАРИДА
МАКОН ВА ИНСОН

Қаршибаева Улжан Давировна,
СамДЧТИ филология фанлари доктори
Маҳмудова Муяссар Маҳмудовна,
СамДЧТИ профессори

Калит сўзлар: макон, инсон тасаввури, роман, баддий макон, персонаж, қувонч,
қайғу, образ.

Чарльз Диккенс ижодидаги болалар “Идеал боланинг” характерологик
образлари ҳақида аллақачон ўз ватани ва типи кўп ҳолатларда ёзувчининг қатор ёши
чет эл адабиётшунослигида етарлича айтиб катта персонажларида амалга ошган. Бу
ўтилган. Ёзувчи томондан яратилган тип “идеал бола характери” белгилари
Оливер Твист, Николас Никльби, Нелли “пасайиши” бўйича тузиладиган учта
Трент, Поль ва Флоренс Домби, Эмми типчаларга (“бола-хотин” – “бахтиёрлар” –
Доррит ва кўплаб бошқа образлар бутун “бола сифатларининг хаёлий соҳиблари”)
умрга бутун жаҳон Болалик тарихига бўлинади. Кўрсатилган типчаларнинг ҳар
кириб бўлган. Бу персонажлар ўзининг бири романдан романга аниқ ижодий
реаллиги, таниқлилиги ва бир вақтнинг эволюция билан характерланади ва бу
ўзида таъсирли, самимийлиги ва лиризми, психологизмнинг чуқурлашиши ва
баъзан эса аниқ сезиларли комик қаҳрамонларни тасвирлашда
деталлари билан ҳайрон қолдиради. Кўп тимсолларнинг ролини ошириш билан
ҳолларда бу Диккенснинг ўз болалигига боғлиқ.
муносабати, унинг ўша вақт ҳақидаги Ғафур Ғулом “Шум бола” асари
хотиралари билан боғлиқ. Бежиз эмас мисолида ўзига хос мактаб яратди, кўплаб
А.Цвейг “Диккенс” мақоласида ўзининг қаламкашларни орқасидан эргаштирди,
қаҳрамонини қўйидагича таърифлайди: “... устоз санъаткор, деб тан олинди. Ойбек
Диккенснинг ўзи – бошқа ҳеч кимга 1935 йилдаёқ, Ғафур Ғулом тўғрисида
ўхшамасдан ўз болалигининг қувонч ва сўзлаб: “Ғафурнинг шеър ва достонлари
қайғуларини ўлдирган ёзувчи” [3]. аксар вақт жанговар ҳам курашчан руҳни
Диккенсшуносларнинг Диккенс ифода этади, буюк инқилобий даврнинг
асарларидаги қаҳрамон-болаларга фикр ва туйғулари, мотивлари,
нисбатан нуқтаи назарлари ҳар доим ҳам жўшқинлигини куйлайди”.
мос келавермайди. Масалан, С.Крозерс Фикр, сезгиларни, воқеаларни аниқ,
“Диккенс болалари” китобида романист яққол, қиррали, қабариқ ва янги образларга
болалар ҳикоясини эмас, балки бола бўлиб беришга интилади”, деб ёзган эди. А.
қолган болалар ҳақидаги ҳикояни ёзган Фадеев ҳам “Ўзбек халқининг ғурури”
деб ҳисоблайди. “Диккенс тасаввурининг (1945) мақоласида “Шоир ва академик
ноодатий поэзия”сини тадқиқ қилаётган Ғафур Ғулом совет поэзиясининг энг ўзига
Джон Кэри эса қаҳрамон-болалар ҳақидаги хос ва мислсиз ходисаларидан биридир....
бобида Диккенсни худди “мўмин кичкина Унинг шеърлари ҳамиша фикр ва теран
одамчаларни, ёш жиҳатдан катта бўлмаган туйғулар билан суғорилган”, деб юксак
ва эрта ўладиган болалар моделининг баҳо берган эди. Л. Бать эса, “Шум бола”
яратувчиси”дек қабул қилади. Унинг тўғрисида сўзлаб, “Моҳият жиҳатидаи
фикрича, Диккенснинг даҳолиги унинг бу чуқур миллий руҳдаги бу асар Марк
“қаҳри қаттиқ узунтумшуқ болалари” Твеннинг “Том Сойернинг
ўзининг ноодатий ва ғайритабиий саргузаштлари”, Диккенснинг баъзи
“муҳитига” туширишида ифодаланади. романларига яқиндир”, деган эди. Ғафур

24