Page 74 - 4-2019

Хорижий филология №4, 2019 йил

РЕСТАВРАЦИЯ ДАВРИДА ИНГЛИЗ ТЕАТРИ ВА ДРАМАТУРГИЯСИ
(Жон Драйден ижоди мисолида)

Очилова Дилафруз,
ҚарДУ катта ўқитувчиси

Калит сўзлар: классицизм, театр, драма, реставрация, католик черкови, буржуа
инқилоби, рицарлик.

XVI аср бошларига келиб, Англияда Карл I дан рицарлик унвони билан
бўлиб ўтган инқилоб театрлар фаолиятини тақдирланди ва Барбадос губернатори этиб
тўхтатди ва шу орқали драма жанрининг тайинланди. Бироқ ҳокимият тепасига
ривожланишига бирмунча тўсқинлик Оливер Кромвель келгач, у ҳибсга олинди
қилди. Театрлар ёпилгач актёрлар ва умрининг бир муддатини турмада
шаҳарма- шаҳар юриб, сайёҳ труппалар ўтказди. Тутқунликда у ўзининг
тузиб томошалар кўрсатишди. Бироқ 50 “Гондиберт” (Gondibert, 1651) поэмасини
йиллар ўрталарига келиб, ҳокимият ёзади. Мазкур асарда Давенант Кромвелни
тепасига Оливер Кромвель келди, назарда тутиб, қилич ила курашиб,
табиийки “янги ҳукумат- янги қонунлар” давлатни тинчлик ва фаровонликка
чиқарди. Театр томошалар қайтадан элтувчи донишмандни кўкларга кўтарди ва
жонлангандай бўлди, кўнгил очар шу орқали озодликка чиқишга муяссар
(entertainments) томошалар театларда бўлди. Кейинги ижодий фаолиятини адиб
қўйилмаса-да, бой зодагонлар, амалдорлар ўз ватанида давом этар экан, у ўз
уйларида бу каби томошалар яна қўйила танишлари орқали давлат протекторидан
бошланди. Улар, асосан, Шекспирнинг кўнгил очар томошалар учун рухсат олди
омма ичида машҳур бўлган пьесаларидан ва инқилобдан сўнг илк маротаба 22 май
парчалар эди. 1656 йил театр саҳнасида спектакль қўйди.
Ўша давр инглиз театри ва Албатта, томошабинлар сони камчиликни
драматургияси ҳақида гапирар эканмиз, ташкил этса-да, адиб кўнглини
беихтиёр ренессанс даври қаҳрамони, ўз чўктирмади ва келгуси ижодий фаолиятига
асарларидек ҳаёти саргузаштларга бой, шижоат билан ёндашди. Ўша йилнинг
инглиз драматурги Вильям Давенант кузида у ўзининг “Родес Қамали” (The
(William D’Avenent, 1606-1668) ҳақида Siege of Rhodes) мусиқий пьесасини
тўхталиб ўтишимизга тўғри келади. Айнан саҳналаштирди. Бу пьесада Султон
Вильям Давенант биринчилардан бўлиб, Сулаймон ва унинг денгиз қўшини
театрлар фаолиятини қайтадан тиклашга Испанияга қарши кураши, аскарларининг
муваффақ бўлди . У Бен Жонсон мардлиги (пьеса классицизм давр адабиёти
вафотидан кейин “сарой шоири” унвонини талабига биноан қисқартирилган бўлиб,
олган, театрлар учун 1630 йиллардан аскарлар сони атиги етти кишидан иборат
бошлаб пьесалар ёзган ва 1639 йилда бўлган ) акс эттирилган эди. Спектаклдаги
янгидан театр фаолияти учун патент олган аксарият роллар француз актёрлари
ижодкор эди. томонидан ижро этилган эди. Давенант
Вильям Давенант, асли келиб ижоди янаям кенгроқ тус олганлиги
чиқиши оксфордлик майхона эгасининг туфайли, 1658 йилда Қироллик театрига
ўғли бўлиб, у ўзини Шекспирнинг тегишли Кокпит биносида спектакллар қўя
ҳақиқий туғилган ўғли деб таништирди. бошлайди. Айнан шу даврдан бошлаб
Инқилоб арафасида бошқа кўпгина илм ва Дрюри Лейн театрининг гуллаб яшнаган
ижод аҳли сингари у ҳам Англияни тарк даври бошланди, Давенантдан кейин ҳам
этди, Карл I тарафдорлари томонида бир қатор машҳур драматурглар ва
туриб жанг қилди, жасорати эвазига қирол актёрлар бу даргоҳда ижод қилишга

73