Page 101 - 1-сон 2020 йил

Хорижий филология №1, 2020 йил

жасорат кўрсатишни талаб этди. чиранишлар билан қўшиб айтилиши, хавф-
Меҳнаткаш америка халқи намоён этган бу хатарларга очиқ, юзма-юз келиш ва
барча фазилатларни халқ ўзининг эртак кундалик турмуш йўқчиликлари устидан
қаҳрамонлари эришган ғалабаларга кулишдан иборат. Ўзининг шахсий
сингдириб юборди. ғалабаларини айтиш билан бирга
АҚШда ўрмон кесувчилар орасида тўсиқларни енгиб ўтгани билан у ўзининг
туғилган Поль Бэньян ҳақидаги ривоятлар ҳурмат-обрўсини оширади ва бундан куч
жуда машҳур бўлди. Бу буюк ўрмон олиб, ўзига ишончи ортади.
кесувчи мард америка халқининг матонати Бироқ хавф-хатарга тўла шафқатсиз
ва фидойилиги, жасорати ва ижодий куч- ҳаёт, ўлимга тик қараш одати фронтир
қудрати тимсоли сифатида гавдаланади. У юморининг иккинчи муҳим жиҳати -
табиатнинг ёввойи кучини бўйсундиради “шафқатсизлик” фожеавийлик билан
ва уни инсонга хизмат қилишга мажбур кулгини бирга уйғунлашувини белгилаган.
этади: тоғларни ўрнидан силжитади, дарё Америкалик бир тадқиқотчининг қайд
ўзанларини ростлайди, янги дарёлар, этишича, Ғарбда “кўплаб ҳикоялар ва
кўллар барпо этади. Поль Бэньян халқ воқеалар доимо қўрқув ва кулги
манфаатлари йўлидаги курашчи, адолатли чегарасида туради ва бу гротескни пайдо
ҳаёт бунёдкори сифатида майдонга қилади” [2]. Бу гротескда ижтимоий
чиқади. воқеликнинг фожеаси ва халқ орзу-
Америка реализмининг умидлари акс этган.
шаклланишида, айниқса, оғзаки ҳикоянинг Фронтир халқ юморининг энг кенг
таъсири кучли бўлган. Фермерлар, дарахт тарқалган жанри эртакнамо уйдирма-
кесувчилар, овчилар, элкезар савдогарлар чўпчаклар (tall-tales) ҳисобланади. Уларда
орасида туғилган бундай ҳикоялар халқ қаҳрамон ўзини “ярим от-ярим тимсоҳ”
юморининг илк ҳосиласи эди. Қаергаки деб атайди ва ғайритабиий жасоратлар
бир гуруҳ америкалик йиғилмасин - оддий ҳақида ҳикоя қилади. Жумладан, бундай
ресторангами, кема палубасига ёки кечув эртакнамо уйдирма-чўпчакнинг машҳур
жойигами - албатта, суҳбатдошларини қаҳрамони Деви Крокет Миссисипи
бирор-бир кулгили воқеа билан дарёсини бир ҳўплашда симириб
кулдирадиган ҳикоячи топиларди. қуритиши, бир кунда олти боғлам тери
Шарқий штатларда бундай воқеалар олинадиган айиқларни отиб ўлдириши ва
қаҳрамони Янки - тажрибакор, уддабурон, ҳоказоларни айтиб мақтанади.
қўли гул, анойиларни ипсиз боғлаб Аста-секин бу каби оғзаки лоф,
кетадиган америкалик майдонга чиқди. ҳикоялар, қўл учида бадиий ишлов
АҚШ Жануби ва Ғарбида, яъни берилиб, газеталар саҳифаларига тушади.
фортирда юмор янада қизғин ривожланди. Сўнгра эса, халқ оғзаки ижодидан
Бу жойларда кулгили воқеалар қаҳрамони илҳомланадиган ёзувчилар пайдо бўлади.
сифатида фортирчи (овчи, скваттер ёки Улар нафақат ўзларининг асарлари учун
қайиқчи) гавдаланади. Ғарб юморининг мавзулар ва образларни, шунингдек,
ўзига хослиги тўлалигича фортир ҳаёт бадиий усулларни ҳам халқ юморидан,
шароити билан белгиланади. Ғарбнинг фермерлар, овчилар ва дарахт
бепоён кенгликларини, улкан дарёларни, кесувчиларнинг оғзаки ҳикояларидан
ёввойи чўлларни, мудроқ ўрмонларни, оладилар. XIX аср Америка адабиётининг
йўлсизликларни - бундай жойларни буюк реалисти Марк Твен айнан мана шу
ўзлаштириш учун тўзим ва жасорат талаб манбага таянган.
этиларди. Табиат билан шафқатсиз жангда Ўзининг энг яхши жиҳатларини -
фронтерчига кулги ёрдам берарди. реалистик талқинни, халқчилликни,
Фронтир юморининг характерли ижтимоий норозилик руҳини фольклордан
хусусиятлари - ҳажвий бўрттиришларга олган америка юмори шу тариқа юзага
мойиллик, гротеск услубидаги бой келади. Айнан ижтимоий танқидий назар,
муболағали образларнинг мақтанчоқлик, сиёсатдонлар, виждонсиз адвокатлар,

100