Page 100 - 1-сон 2020 йил

Хорижий филология №1, 2020 йил

таҳқирланаётганини кўрсатдилар. Севги- қабул қилинади. Реалист, В.Г.Белинский
муҳаббат мавзуси реалистлар ижодида фикрича, ўз қаҳрамонини айни дақиқада
буржуазия жамиятини, унинг акс эттирадики, биз унинг ҳаёти ҳақида
сурбетлигини ва ахлоқсизлигини кўсатиш гапирганда “айни дақиқагача ва ундан
воситасига айланди. Романтиклар кейинги дақиқа” ни назарда тутган
талқинида санъаткор талқини ҳам худди бўламиз.
шундай - санъаткор эркин ижодкор, у Хуллас, реалистик санъатнинг энг
жамиятга фақат ва фақат реал ҳаёт билан катта ютуғи тарихийлик принципи
боғланмаган, ижодий фантазияси ёрдамида ҳисобланади. Ёзувчи-реалистлар давр
таъсир кўрсатиши мумкин (По, Готорн). руҳини беришда ўта аниқликда иш
Жамият ҳаётида санъатнинг ролини инкор юритадилар, ўз персонажларини шундай
этмаган реалистлар айни пайтда пул характерлашадики, уларни
муносабатларининг санъатга ҳалокатли тасвирланаётган даврдан бошқа бирор-бир
таъсирини, уни таназзулга олиб келишини даврга тааллуқли, деб бўлмайди.
қайд этганлар. Улар манфаатпараст, Реалистик методнинг айрим ўзига
тамагир жамиятда истеъдод ҳалокатининг хос хусусиятлари шундайки, улар XIX аср
фожеаси мавзусини кўтариб чиқдилар иккинчи ярми америка ҳаётини теран ва
(У.Д.Хоуэлс, Г.Фуллер, Ж.Лондон, ҳар томонлама тасвирлашни уддалашга бу
Т.Драйзер ва бошқалар). метод учун имкон туғдирди. Бироқ,
Реализм эришган энг муҳим романтизмнинг бўш томонларидан устун
ютуқлардан бири психологик таҳлилнинг келиб, танқидий реализм АҚШда унинг
теранлигидир. Бизга маълумки, бир вориси сифатида майдонга чиқди,
пайтлар сентименталчилар “юрак ҳаёти”га Купернинг, Готорннинг, Мелвиллнинг
эътиборларини қаратган эди, романтиклар яхши анъаналари —демократизми,
эса инсоннинг ички дунёсига жиддий гуманизми, граждан сифатидаги
қизиқишларини намоён этишди. Гарчи фидойиликларини давом эттирди.
романтиклар ўз қаҳрамонларини кучли АҚШда танқидий реализм фақат
эҳтирос соҳиблари сифатида романтизмдан ўсиб чиқмади. Унинг
гавдалантирган бўлсалар-да, улар шаклланишида халқ оғзаки ижоди (негр
инсоннинг ички дунёсини таҳлил қилиш ва фольклори, фронтир фольклори - ковбой
унинг эҳтиросларини тушунтиришдан воз (отлиқ подачи, чўпон) қўшиқлари,
кечишди, инсон қалби - ақл-идрок билан ривоятлар, оғзаки ҳикоялар) кучли таъсир
етиб бўлмайдиган тубсизлик, деб кўрсатди.
ҳисоблашди. Реалистлар эса, инсон қалби Агар “бостон мактаби”, адабиётни
сир-синоатлари пардасини ечдилар. Улар ҳаётдан узиб, ёзувчини тақлидчиликка,
юрак қаърида сир тутилган синоатларгача ижодий самарасизликка дучор этган бўлса,
дадил кириб бордилар ва бу ерда аниқ АҚШда реализмнинг ривож топишида
таҳлилни қўлладилар. Боз устига фольклор қудратли даволовчи омил бўлди.
реалистлар асарларида инсоний Америка фольклори ёзувчиларни нафақат
эҳтирослар ўзининг ижтимоий талқинини, ҳаётга яқинлаштирди, балки америка
шарҳини топди. реализмининг бетакрор, миллий ўзига
Реалистик метод эришган яна бир хослигини белгилаб берди.
муҳим ютуқ - бу характерни ҳаракатда, Америка фольклорининг турли хил
ривожланиш жараёнида кўрсата кўринишлари орасидан фронтир
билишдир. Романтикларда, одатда, афсоналари ва оғзаки ҳикояларни ажратиб
характерлар олдиндан тайёр, маълум кўрсатиш жоиз. XIX асрнинг биринчи
бўларди. Тўғри реалистларда ҳам характер ярмида дарахт кесувчилар, фермерлар ва
шаклланган тарзда асарга кириб келиши овчилар орасида фортир қаҳрамонлари
мумкин. Бироқ, муҳими шундаки, ҳақида афсоналар тўқилди. Ғарбнинг
реалистик асарда бундай характер доимо бепоён кенгликларини ўзлаштириш сабр-
бурунги ривожланиш ҳосиласи сифатида бардошни, чидам ва қатъиятни, журъат ва

99