Page 34 - 1-сон 2020 йил

Хорижий филология №1, 2020 йил

МОДЕРН ШЕЪРДА МЕТАФОРИК ТАФАККУР ТАРЗИ

Халова Мафтуна Абдусаламовна,
СамДЧТИ катта ўқитувчиси, филология фанлари бўйича фалсафа доктори, PhD.

Калит сўзлар: метафора, метафорик тафаккур, модерн шеър, лирик қаҳрамон, лирик
кечинма.

Маълумки, адабий тур сифатида Метафора модернизм поэтикасида
лирика семантик кўпқатламликдан иборат. мумтоз адабиётдаги мажоздан ўзига хос
Бу лирик матн кўп маънолилигини хусусиятлари билан ажралиб туради.
таъминлайди ва уни турлича талқин этиш Модернистик метафора кўпқатламли
имконини беради. Ваҳоланки, бугунги структурага эга. Метафора табиатига хос
адабиётшунослик илмида тўла-тўкис кўп маънолилик кўрсатмасига бўлган
талқин қилиш имкониятлари ҳақидаги талаб, айниқса, тарих ва илмий
ягона тасаввур ўрнашиб қолган. Ҳолбуки, дунёқарашларда даврлар ўзгарган пайт –
рус мутафаккири Б.А.Ларин томонидан XX-XXI асрлар оралиғида янада кучайди.
айтилган “Ҳар қайси алоҳида давр – Дунёнинг кўникиб қолинган картинасини
муайян адабий муҳитда – битта “нормал” гавдалантириб келган илгариги
талқин (шарҳ, изоҳ – М.Х.) ўрнатилиши қадриятлар, координаталар ва мантиқий
мумкин”лиги ҳақидаги фикр алоқаларга ишончнинг йўқолиши ортидан
адабиётшуносликда ҳозиргача муқим ассоциатив алоқалар долзарблик касб этди.
бўлиб қолаётир [4,66]. “Нормал” “тўла- Ўз табиатига кўра мантиққа зид
тўкис талқин”, чамаси, “нормал” лисоний алоқаларни очиб ташловчи метафора
мантиқ қонуниятларига биноан яратилган дунёни идрок қилиш принципига айланиш
бадиий фикрларга нисбатан қўлланилганда орқали санъатда муҳим роль тута бошлади.
ўз самарасини беради, холос. Модернизм лирикасида бир қадар
М.Л.Гаспаровнинг кузатишича, бундай “улғайган”, кўп субъектли ва бунинг
талқин “шеърдаги сўз маъноси луғатдаги ортидан кўп даражали бўлган метафора
сўз маъноси билан айнан тенг бўлган” XIX янги вазифа – матнни ташкил этиш
асрнинг иккинчи ярмидаги адабиёт, функциясини ўз зиммасига олди. Бундай
хусусан, шеърият учун хосдир. Бироқ XIX- структура турлича уқишни туғдиради ва
ХХ асрлар оралиғида шаклланган биргина йўналишдаги талқинга қаршилик
модернизм поэтикасида сўз маъноси кўрсатади.
“емирилди” ва бадиий асарнинг тугал Бироқ, ҳали-ҳануз ўзбек
фикр англатувчи парчасига тобе ҳолда модернистлари ижодидаги метафорага
ўзгариб, мантиқийлик ўрнини ҳар турли анъанавий тарзда фақат тор маънодаги
қоидаларга хилоф мажозий боғланишлар троп сифатида қараб келинмоқда. Унинг
эгаллай борди [5,301]. Шунинг учун ҳам кўп қатламли структураси ва кўп сонли
модерн адабиёт, айниқса шеърият “тўла- семантик ҳамда структур алоқаларининг
тўкис” “нормал” талқинга бўй бермайди. ўзига хос жиҳатлари эътибордан четда
Диққат қилинса, модернча матнлар қолаётир. Шу аснода, дунёнинг специфик
структурасида муайян сўзни ўз картинасини гавдалантириш воситаси
маъносидан бирмунча фарқ қиладиган саналадиган айнан шу структур алоқалар
шарҳлар билан изоҳлаш устунлик ва улар орқали юзага келадиган маънолар
қиладиган мазмунни ташкил этишнинг модернизм поэтикасининг ўзига хос
ўзгача механизмлари мавжудлиги хусусиятларини ташкил этади. Таъкидлаш
сезилади. Шундай тузилмалардан бири жоизки, ўзбек адабиётшунослигида кўп
метафорадир. қатламли метафора поэтик тафаккурнинг
ҳал қилувчи тамойили ва бадиий матн

33