Page 36 - 1-сон 2020 йил

Хорижий филология №1, 2020 йил

метафорани шартли тарзда “мумтоз” иррационал образлар туғилиб, ўзида дунёни
метафора деб атаймиз. ҳис этишнинг омонатлигини,
ХХ асрнинг сўнгги ўн парчаланувчанлигини мужассамлантиради.
йилликларида юз берган воқеалар, Модернизм лирикасида бошланғич
айниқса, мустақиллик ўзбек адабиётини метафора ўзининг ясама шингиллари билан
ҳам ўзгартириб юборди. Ўзбек адабиёти кенгая бориб, жамики матнни ўз таркибига
тубдан ўзгарган миллий онг, тамомила қўшиб олади. Бу ҳодисани шартли равишда
янгиланган эстетик ўзгаришларнинг “метафорик тафаккур шеърияти” дея
маҳсули сифатида фикрлаш тарзи, ижод атаймиз. Метафорик тафаккур қонунларига
қилиш йўсини ўзгача ижодкорларни юзага биноан тузилган матн биргина маънода
чиқарди. “Бу давр шеъриятида ўткир гап талқин қилинишга монелик кўрсатади.
айтиш, доно фикр билдириш, насиҳат, ақл Унинг кўп қатламли метафорадан қад
ўргатиш эмас, балки инсон руҳининг кўтарган структураси принципиал жиҳатдан
мураккаб, исмсиз манзараларини акс фарқ қиладиган кўп томонлама
эттиришга эътибор кучайди. Ҳиссиёт таҳлилларнинг гарови ҳисобланади.
қатламларини тадқиқ этиш, одам Метафорик тафаккурга мисол тариқасида
руҳиятидаги бой ва рангин иқлимларни Р.Парфининг “Тавба” тўпламидан ўрин
поэтик кашф этишга уриниш кучайди” олган шеърлардаги метафораларнинг
[9,77]. тузилиши ва вазифасини кўриб чиқамиз.
Модернизм метафораларида маъно Айни пайтда, метафорикликни кенг
хиралиги ва окказионаллиги авжига чиқди. маъносида – мураккаб қурилмали
Метафоранинг ғоявий вазифаси маъжозийлик маъносида тушунамиз.
трансформацияга учради. Модернистик Образ яратишда қатнашадиган жамики
метафора нафақат дунё образини қайта метафорик контекстни метафора деб
тиклаш, балки унинг беқарор ва оламиз. “Тавба” шеърлар тўпламининг
ўзгарувчанлигини гавдалантириш биринчи шеъри ҳам “Тавба” деб аталади.
йўсинига, “ҳамма қадриятлар нисбийлиги Аслида китобнинг номланишига улги
ва барча ҳақиқатлар тенглиги” бўлиб хизмат қилган бу сонетлар
декларациясига айланди. Бунинг гулдастаси бутун бошли тўпламнинг
натижасида метафоранинг таркибий моҳиятини ифодалаб, шоир умри
тузилиши ҳам ўзгарди: “...бош метафора мазмунидан ҳикоя қилади. Шеър
ўша пайтнинг ўзида турли йўналишлар анъанавий сонет шаклидаги уч алоҳида
бўйича кетаётган иккинчи даражали бир қисмдан иборат. Биринчи қисмда лирик
ёки бир нечта ҳосила метафораларни қаҳрамон Аллоҳга мурожаат қилар экан,
метафоризациялаш объектига айланади. турмушнинг “аёвсиз енгилликлари”дан
Мураккаб бутуннинг барча элементлари ёзғиради:
муҳимлик касб этишининг қатъий иложи 1. Додимни эшитгил, қодир
бўлмай, қурилманинг иррационаллик Аллоҳим,
таассуроти энг юқори чўққисига Ишқ сенсан, ошиқ ҳам сен, мен
кўтарилади” [3,320-321]. Қўшалоқ семантик қулингман.
қатламларнинг бирикиши ва образли Лойиқман қаҳрингга, дўзахим-
метадаражанинг туғилиши модернистик боғим,
метафора учун фақат биринчи даража Омонат деворман, ўтман, кулингман.
ҳисобланади. Биринчи даражадаги бу Рубъи маскун ичра сайёд, ўзим сайд,
метафора бош субъект сифатида бошқа бир, Ортиқ мадорим йўқ, воқифсан ахир.
ёрдамчи субъект мақомидаги учинчи Манглайда ёзилган фармонингни
семантик қатор билан бирлашиб, иккинчи айт,
даражали янги метафорани ҳосил қилади ва Даъват қил, гуноҳкор бандангни
ҳоказо. Семантик жиҳатдан бир-бирига чақир.
номувофиқ метафораларнинг чексиз Иймон бер руҳимга, жисмимга жон
миқдорда бир шодага тизилишидан ғаройиб бер,

35