Page 37 - 1-сон 2020 йил

Хорижий филология №1, 2020 йил

Лойимни қориштир, поклаб бер 1. Дўзахга туширсанг ҳам, жаннатга
менга. туширсанг ҳам – ихтиёринг;
Ожиз томиримга покиза қон бер, 2. Қаҳҳор ҳам, Раҳмон ҳам – ўзинг;
Равшан қил, қорамни оқлаб бер 3. Сендан ўзга илоҳ йўқ;
менга. 4. Иноним қўлингдалигига ишончим
Охират илмидан қил мени огоҳ, комил маъноларини англатади.
Муродим шаъмини сўндирма, Аллоҳ Худди шу иборани кўчма маъносида
[11, 229]. тушунадиган бўлсак, қандайдир сирли,
Биринчи банд мураккаб метафорик қувончли ҳолат – масрурлик юзага
тузилишга эга. Ёйиқ метафора сифатида у келганлиги англашилади: лирик қаҳрамон
Баҳоуддин Нақшбанднинг китобга эпиграф Яратган билан ёлғиз қолиш, унга нола-ю
қилиб олинган “Ишқда ақлу тану дилу жон жола қилиш пайида жонсарак. Аммо ушбу
бўлмас” ўгитини ёйиқ тарзда изоҳлаб метафорик “ғужум” мухтор ҳолатда эмас,
келмоқда. Аммо, биринчи даражали бу у биринчи даражали метафора унсури
метафора бир вақтнинг ўзида метафорик сифатида китобга эпиграф бўлган улумни
тафаккурнинг кўпқатламли ифодаси (ҳаракат) қайд этиб, талқиннинг янада кўп
ҳамдир. Бу ерда “Ишқ сенсан, ошиқ ҳам сен, қиррали бўлишини таъминламоқда.
мен қулингман” метафораси икки семантик Шеърнинг иккинчи бандида “Рубъи
қатор: “қандайдир ҳодиса (ҳаракат)” ва маскун ичра сайёд, ўзим сайд” деган янги
“китоб эпиграфи” маъноларини ягона метафора юзага келмоқда. У ифодалаётган
образга бирлаштираяпти. ҳасрат мотиви бутун бошли шеърнинг
“Омонат деворман, ўтман, ҳиссий бўёқдорлигини таъминлаган.
кулингман” метафораси инсон иродасига Аммо, унга муносабатда биргина аниқ
бўйсунмайдиган ботиний ҳолат – талқин билан кифояланиб бўлмайди.
ибодатнинг ўта кўтаринкилигини “Сайёд” ибораси шикорга чиққан овчи
ифодалаб, иккинчи даражани ҳосил сифатида тушунилганда, бир пайтлари
қилаяпти. Бироқ у ҳам “қандайдир бажарган ва бажармаган амалларидан
ҳаракат”ни китобнинг эпиграфи сифатида изтироб чекаётган лирик қаҳрамоннинг
белгилаб, биринчи даражали метафора руҳий тушкунлиги таъкидланаётган
элементи сифатида қолмоқда. бўлади. Сабр-тоқати тугаган қаҳрамон
Биринчи даражали метафора Аллоҳга юзланган пайтидагина тубсиз
элементи саналадиган “Лойиқман изтиробларини хотирга олаётир. Ана шу
қаҳрингга, дўзахим-боғим” метафораси ҳам мубҳам чалкашлик ёди “сайд” ибораси
янги маънони чақириб, учинчи даражани орқали ифодаланмоқда. Шоир
ҳосил қилаётир. “Ўзини аллақандай Яратганнинг ҳаммасидан воқифлигини,
мавҳумлик ҳукмига отаётган одам” кузатиб турганлигини билади. Шунинг
маъносини бераётган “Лойиқман қаҳрингга, учун ҳам қисмат тузоғига ўлжа бўлгиси,
дўзахим-боғим” метафораси ўз таркибидаги Аллоҳ чақириғини тезроқ эшитгиси
“дўзахим-боғим” ўхшатиши туфайли келади. “Ортиқ мадорим йўқ” дейиш
мураккаблашмоқда. Бу каби мажозлар орқали шоир бундай мубҳамликка,
“ғужуми” кўплаб маъноларни туғдириши ва ноаниқликка тоқат қилолмаслигини баён
бунинг натижасида турлича талқинларни этса, “Даъват қил, гуноҳкор бандангни
келтириб чиқариши мумкин. Модомики, чақир” дея ё бунга бирор чора беришини
мажозий тузилмаларни ташкил этувчи ва ёки жонини олишини сўрайди.
унсурлардан ташқари улар ўртасидаги Синтактик қурилишига кўра метафора бир
алоқалар ҳам турлича талқинларни юзага вақтнинг ўзида ҳам турлича уқишни талаб
келтиради. Иккинчи даражали метафоранинг қилади, ҳам бунга қаршилик кўрсатади.
кутилиши мумкин бўлган бир нечта Учинчи бандда иқрорнинг тавбага,
талқинларига мисол келтирамиз. Айнан изтиробнинг ўтинчга айланиши янада
тушуниладиган бўлса “дўзахим-боғим” кучайтирилади: “Иймон бер руҳимга,
ибораси: жисмимга жон бер, Лойимни қориштир

36