Page 40 - 1-сон 2020 йил

Хорижий филология №1, 2020 йил

ҲУРМАТ ТАМОЙИЛЛАРИНИНГ МУЛОҚОТ МАТНИДА ВОҚЕЛАНИШИГА
ГЕНДЕР ОМИЛИНИНГ ТАЪСИРИ

Шамахмудова Азиза,
СамДЧТИ филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD)

Калит сўзлар: нутқий акт, гендер омиллар, дискурс, симметрик, асимметрик,
ижтимоий муносабатлар, билвосита нутқий актлар.

Нутқий мулоқотда инсон фактори балки шу билан биргаликда анча
муҳим роль ўйнайди ва бу фактор мулоқот мукаммалроқдир. Юқоридаги фикрлар
фаолиятини режалаштириш, уни Шарқ маданиятидан анча фарқ қилувчи
воқелантириш, унинг стратегиясини Ғарб маданияти вакиллари тўғрисида
амалга ошириш каби амалларини айтилганига қарамасдан, ўзбек аёлларига
бошқарувчи кўрсаткичлардан биридир хос ҳаё, ибо, итоаткорлик каби миллий
(Сафаров 2008:153). Социолингвистик маданий қадриятлар уларнинг ҳам нутқий
фарқланишлар бўйича олиб борилган фаолиятига таъсир этмай қўймайди.
кўпгина тадқиқот ишларида, таҳлилнинг “Меҳробдан чаён” асаридаги Раъно ва
муҳим қисми сифатида гендер ёки жинс Анвар ўртасидаги муносабатлар
омилларига эътибор қаратилган. Морено симметрик хусусиятга эга бўлса-да,
Фернандеснинг қайдича, “жамиятдаги уларнинг мулоқот ҳаракатларида ушбу
миллий-маданий, ижтимоий ва сиёсий тенглик тўлиқ ўз аксини топмаган. Ўзбек
аҳвол гендер стреотипларнинг нутқ одоби қоидалари ўзига хос
шаклланишига хизмат қилади ва уларнинг (Искандарова 1993; Мўминов 1997),
ўзгариши гендер омилларга таъсир этмай қизлар нутқи ҳаё, ибо этикаси доирасида
қўймайди” (Moreno 2005:44). Шу ўринда шакл топади ва воқеланади. Шу сабабли,
нутқий ифоданинг фарқланиши катталар ва йигитлар берадиган саволларга
тўғрисидаги Лопес Моралес фикрини ҳам қизлар билвосита жавоб бериш йўлларини
келтириб ўтмоқчимиз: “Аслида эркаклар излайдилар, баъзан сукут сақлаб қўйишни
ва аёллар нутқида фарқланишлар афзал кўрадилар. Қизиқарли томони шуки,
борлигининг сабаби улар фаолиятининг испан маданиятида “иффат”, “ибо” каби
аниқ белгиланган қирралари мавжудлиги тушунчалар мавжуд бўлмаса-да, уларда
билан боғланган, чунки аёллар ва эркаклар ҳам аёллар нутқининг билвосита
тенг ҳуқуқлилиги қанчалик эътироф воқелантирилиши устунлик қилишини
этилиб, феминизм ғоялари кучайиб кузатдик. Биз ушбу ҳодисани испан
бораётган бўлса-да, икки жинсга жамиятининг ижтимоий хусусиятлари
беркитилган вазифалар бир хил эмас. билан боғлашни ўринли, деб топдик.
Ушбу ижтимоий омиллар тилга таъсир Испан тил соҳибларининг жинси ва
этмасдан қўймайди” (López 2004:128). лисоний прагматик ҳаракатлари
Гендер ҳодисасининг табиати ҳақида Н.З. ўртасидаги муносабатни аниқлаш
Насруллаева шундай деб ёзади: “Гендер мақсадида улар орасида ижтимоий
тушунчаси ижтимоий характерга эга сўровнома олиб боришни лозим топдик.
бўлиб, у эркак ва аёл стреотиплари Турли хил вазиятларда тинловчилар
воқеланишини акс эттиради. Гендер танлаши мумкин бўлган тўртта жавобнинг
маданий, психологик, ижтимоий меъёрлар А ва D вариантлари ҳурмат тамойилига
учрашуви асосида ҳосил бўладиган ҳодиса асосланган конвенционал ва
сифатида намоён бўлади” (Насруллаева ноконвенционал билвосита нутқий актлар
2018:28). Ҳақиқатдан ҳам, аёллар нутқи сифатида воқелантирилди ва таҳлил олиб
эркаклар нутқидан нафақат фарқ қилади, борилди (қаранг: Расм 1.):

39