Page 75 - 1-сон 2020 йил

Хорижий филология №1, 2020 йил

ҒОЯ, БАДИИЯТ, ТАРКИБ ВА ТАРТИБ

Пардаева Ирода Мамаюнусовна,
СамДЧТИ катта ўқитувчиси, (PhD)

Калит сўзлар: бадиий наср, комил инсон, авлиё, анбиё, камолот, ғоя, Шоҳ Ғозий,
Искандар , Ҳусайн Бойқаро, шоҳ, илоҳий, маънавий.

Ҳар қандай асарнинг ғоявий- С.Ғаниева шарқ адабиётида насрдаги
эстетик таъсири ундаги шаклнинг мазмун бадиият ўрта асрлар арабий ва форсий
билан уйғунлашувига, бу ҳодисанинг манбаларида анча мукаммал тарзда намоён
бетакрорлигига боғлиқки, бу асар бўлганлигини қайд этар экан, бу хусусият,
композициясида намоён бўлади. Зеро, унда айниқса, иншо санъатида ёрқин кўзга
ёзувчи муносабати ҳал қилувчи вазифани ташланганлигини баён этади. Турк халқлар
бажаради. адабиёти тарихида бадиий насрнинг иншо
Туркий тилда яратилган лирик, санъатида ёзилган мактубларидан биринчи
эпик ва насрий адабиётда ранг-баранг бўлиб мажмуа тузган Алишер Навоий бу
мазмун ва мавзулардаги асарларда зулмкор соҳада ҳам ўзининг бадиий-эстетик
шахслар бадиий талқинига кенг ўрин қарашлари борлигини аён этади. Улуғ
берилади. Бадиий адабиётда подшоҳлар ва шоир насрий асар композициясидаги
хонлар шахсига бўлган қизиқиш турли назмий парчалар ўрни ва аҳамиятига
табақа вакилларининг маънавий дунёси, алоҳида эътибор қаратади. Хусусан,
адолатпешалиги, сиёсатчи ва Навоий “Муншаот”и бадиияти ҳақида сўз
тадбиркорлиги, маиший ҳаётдаги қиёфаси борар экан, “Мажмуадаги деярли барча
масалалари ҳар бир давр ва сиёсий- мактубларда иншо санъатининг яна бир
ижтимоий тузумда ўзига хос тарзда фаол бадиий компоненти - турли жанрдаги
намоён бўлган. Бадиий адабиётда бу шеърлардан парчалар келтиришга риоя
мавзуга мурожаат этилиши ҳам сиёсий ва қилинган. Бу шеърлар бир ўринда хатнинг
ижтимоий сабаблар асосида юз берган. мазмунини тўлароқ очишга, муаллиф
Ҳазрат Алишер Навоий ўзининг кайфиятини бўрттириб кўрсатишга хизмат
буюк эпик асари “Хамса”даги қилса, бошқа ерда дуо, тилак, лирик
достонларда, шунингдек, бир қатор насрий чекиниш маъносида келади. Ҳамма
асарлари: “Тарихи анбиё ва ҳукамо”, ҳолларда ҳам шеърлар хатларнинг
“Тарихи мулуки Ажам”, “Муншаот”, психологик ва эмоционал таъсир кучини
“Мажолис ун-нафоис”, “Насойим ул- оширишга хизмат қилади”, – деган
муҳаббат”, “Маҳбуб ул-қулуб”да мулоҳазаларни баён этади таниқли
пайғамбарлар, шоҳлар, ҳукмдорлар адабиётшунос олима [5, 213].
тасвирига алоҳида тўхталади, улар ҳақида Бадиий наср малоҳати ҳақида сўз
ўз муносабатини билдириб, ҳокимият, борганда таниқли адабиётшунос олим
давлат, халқ, жамият, бошқарув усуллари Ҳ.Қудратуллаев Алишер Навоийнинг бу
тўғрисида муайян фикр-мулоҳазаларини соҳадаги эстетик талабларига эътибор
баён этиб боради. қаратади. Олим Навоий насрий асарларида
ХV-ХVI асрлар бадиий насри қўлланилган шеърий матнлар, бадиий
хусусиятлари ҳақида адабиётшунос санъат воситалари ҳар доим ҳам муайян
олимлар ўз муносабатларини баён этар сюжет, воқеа-ҳодиса ривожи ва аниқ шахс
эканлар, насрий асарлар таркибидаги назм характерини ёритишга қаратилмаганлиги,
кўринишлари, бу соҳадаги анъаналарга балки аксар ҳолларда асардаги кичик
муносабат, адабий ворисийликда ўзига деталларга жозиба бағишлаши, муаллиф
хослик, оригиналлик масалаларига фикрига сайқал беришда ҳам қўл
тўхталадилар. Адабиётшунос олима келишини қайд этади. У улуғ шоир

74