Page 77 - 1-сон 2020 йил

Хорижий филология №1, 2020 йил

Ушбу шеърий байт Нўширавони Они айлаб халқ ичинда беэваз.
одил замонида яшаган Содиқ номли Кўнглин онинг махзани ирфон
файласуф томонидан айтилган “Ло яъкул қилиб,
таоман ва фи меъдатика таомун» ҳикматли Ул тилисм ичра ўзни пинҳон қилиб,
сўзининг мазмуни асосида юзага келган. Розий махфий ганж ўлуб бу турфа
Навоий: “Бу муфид сўз анинг жисм,
сўзларидиндурким шоҳ ва гадоға фойдаси Сунъидин ул ганж ҳифзиға тилисм,
омдур” [1,62], - дейди. Таом устида таом Ҳам тилисм ул махзан узра, ҳам
емоқ - бу нафсни жиловлай билмаслик, омин,
нафсга қул бўлмоқликдир. Бу ҳайвоний Офарин сунъингга, эй жон, офарин.
хислатдан узоқ бўлиш шоҳ ва гадо учун Демак, Навоий фикрича, Тангри
ҳам бирдай зарур. Иккисини ҳам таоло дунёни инсон туфайли бино этган,
инсонийликдан узоқлаштиради, иккисини чунки дунёни яратишдан мақсад Инсонни
ҳам барбод килади. Аллоҳ берган ризққа яратиш эди. Чунки инсон Аллоҳнинг
қаноат қилмоқлик, борига шукур қилиб ердаги халифаси, инсон қалбида илоҳий
яшамоқ лозим. Таом билан тўйинган киши ирфон хазинаси тилисм қилинган. Инсон
очкўзлик қилиб, яна таом ейиш учун шу хазинага посбон. Агар киши шу
яшайдиган онгсиз мавжудот - ҳайвонларга тилсимотни очолса, ўзлигини англаса, у
ўхшашдир. Навоий ана шу ҳолатни бадиий буюклик сари қадам қўяди. Шундай қилиб,
тасвирлаш орқали подшоҳларга панд- комиллик-ўзлигини ва ўз раббини
насиҳат беради. Давлат бошқарувида англашдан иборат [3,29].”
нафсга берилиб кетиш туфайли халқдан Алишер Навоий бутун ижодий
кўплаб солиқлар йиғишни қоралайди, бу фаолияти давомида бу олам моҳиятини
нарса мамлакат тинчлигининг инсондан қидирди ва инсонда кўрди.
барқарорлигига хавф солиши Унинг фикрича, инсон руҳи жисмидан
мумкинлигидан огоҳ этади. айрилмасдан ҳам камолот даражасига
Навоий шоҳ ва халқ ўртасидаги кўтарила олади, фақат ҳайвоний,
муносабатни Аристотелнинг ҳикматли шаҳвоний иллатлардан халос бўлгандагина
сўзларига таянган ҳолда қуйидаги байтда бу ҳолат юз беради. Шу туфайли Навоий
тасвирлайди: шеърий асарларида ҳам, насрий
Шоҳ дарё ва халқ эрур анҳор, асарларида ҳам инсонни ўзлигига
Иккисининг суйиға бир маза бор қайтишга, аслини танишга чорлайди.
[1,61]. Комил инсон даражасига эришган
Демак, ҳукмдор ва халқ бир тани - Муҳаммад алайҳиссаломни ўрнак
жон экан, Навоий шоҳ ва халқни сифатида кўрсатиб, мана сенинг асл
бирдамликка чақиради. кўринишинг қандай, сен ўшандай ҳолингга
Проф. М.Муҳиддинов комил инсон қайтиш ўрнига ҳайвон сингари
ҳақидаги фикрларини шундай баён тубанлашиб бормоқдасан, бу йўлдан
қилганлар: “Комил инсон хусусиятлари эртароқ қайт деб, огоҳлантиради.
билан анбиё ва авлиёларнинг хусусиятлари Навоийнинг ана шундай ғоя илгари
орасида ўхшашлик бор. Инсон – бенуқсон сурилган тарихий асарлари “Тарихи анбиё
эмас, айниқса, дунё ва шайтоний нафс ва ҳукамо” ва “Тарихи мулуки Ажам” даги
унинг руҳига кишан, уни йўлдан оздириб шеърий матнлар алоҳида эътиборга лойиқ.
туради. Шу боис камолот йўли ва нафсни Азалий, қадимий мавзулар (ахлоқий,
маҳв этиб, фоний қилиб, маърифат фалсафий, дидактик, таълим-тарбиявий ва
эгаллашдир. Илоҳий маърифат кишида шу кабилар) бу парчаларнинг
қанча кўп бўлса, у шунча ориф ва барҳаётлигини таъминлаган.
комилдир. Чунки Аллоҳ таоло инсон Инсон умри - бир лаҳзалик. Ана шу
қалбини ўз маърифатининг хазинасига берилган лаҳзалик имкониятдан унумли
айлантирган: фойдаланмоқ, ўз аслига қайтмоққа
Офаринишдин қилиб инсон ғараз, улгурмок, шошилмоқ лозим. Бу дунё -

76