Page 63 - 1-2018

Хорижий филология. №1, 2018 йил

ГАДОИЙ СИЙМОСИНИНГ МАНБАЛАРДАГИ ИФОДАСИ

Асланова Ҳафиза,
СамДЧТИ ўқитувчиси

Калит сўзлар: тахаллус, ғазал, гадо, қалб султонлиги, чиғатой шоирлари.

Мавлоно Гадоий ҳаѐти ва адабий бўлгани ва Навоий «Мажолис ул-нафоис»
мероси XX аср бошларида ўрганила асарини ижод қилган пайти у ҳали ҳам
бошланди. Даставвал, таниқли турк олими ҳаѐт бўлганини эслатади. Унинг бу
Муҳаммад Фуод Кўпрулу 1914 йилда тахаллусни танлаши бу мақоланинг
«Dokuzuncu ve onuncu asirlerdaki бошида шундай изоҳланади, яъни бу
Ģagatay sairleri» (Тўққизинчи ва ўнинчи тахаллус суфийлик тамойилларини, унинг
асрлардаги Чиғатой шоирлари) [6. seri I, яшаш принципларининг умумий
1330/1914 ] номли мақола эълон қилиб, кўринишларини ифодалайди. Бир қарашда
Мавлоно Гадоий ҳақида Навоийнинг менинг тасодифий фикрим суфийлик
«Муҳокамат ул-луғатайн» асари асосида ақидаларининг санъатини аниқлашга
маълумотлар келтиради. Бундан ташқари мойиллик туғдиради).
Мuhammad Fuat Kőprűlű ―Islam Айни ўринда шоирнинг тахаллуси
ansiklopedesi‖га киритган «Ģagatay ҳақида сўз юритилар экан, Эркин
adebiyati» номли мақоласида шундай Аҳмадхўжаевнинг фикрига кўра, «Гадоий
ѐзади: «Gadai» or «Gada» mau. Stil alive тахаллуси оддий халқдан чиққан,
in 1490, or 1491/1492, being at the time меҳнаткаш, умуман халқ вакили
probably over 90 years of age. Navai-v. маъносини билдиради» [5. 14-б] - деган
infra- statis that this poet only wrote in фикрни илгари сурганлигини кўришимиз
Chaghatai and that he already flourished мумкин. Биз бу ҳар икки фикрнинг ҳам
under a. `l-Qasim Babur-v. ~Qalandar~, асосли эканлигини эътироф этамиз.
mirza or S.Mucizzaddin a.`l-Qasim Babur- Кўпрулу таъкидлаганидек, «Гадоий»
ob.861=1457. his fame reached its apogee суфия силсиласининг давомчиси
when the mau. Enjoyed thad potentate`s эканлигини биз шоирнинг форсий ғазали
protection. A.Sir alludes to this man in the келтирилган Фахрий Ҳиротийнинг
chapter devoted to poets he was acquainted «Радойиф ул-ашъор» асаридаги «Мавлоно
with and who were still living at the time Гадоий қаддаса сирруҳу» қайдидан ҳам
when he composed his Magalis. The choice билишимиз мумкин. Бу Гадоийнинг
of the pen name at the head of this article тасаввуф, тариқат вакили эканлигидан
represents an indication of Sufi tendencies, далолатдир. Эркин Аҳмадхўжаевнинг
fitting in well with the general mood of his қашшоқ, камбағал маъносини англатувчи
principal benefactor`s environment. A.`l- тахаллус эканлигини эътироф этиши эса
Qasim himself choosing «Qalandar» only «Мажолис ул нафоис»нинг форс тилига
to mention this little fact» [7. 270-323-s] таржимони Ҳакимшоҳ Муҳаммад
(«Гадоий» ва «Гадо» ўртасидаги Қазвинийнинг тахминига мувофиқ бўлиб,
аниқликни тахмин қилишга мойил. Мен унда «Гадоий» тахаллуси шоирнинг
таниқли ва билимли шоирнинг Гадо ѐки баъзан «Йиғлаю борсам эшикига
Гадоий бўлганлигига қўшилмайман. гадолиғ қилғали» [2. 258-б] (Кўнгил
Гадоий 1490 ѐки 1491/1492 йилларда 90 эшигидан садақа, эҳсон сўрагани) деган
ѐшлар атрофида эҳтимол ҳали ҳам тарик фикр билан ўз исботини топади.
бўлган. Навоийнинг билдиришича, бу Қолаверса, Эркин Аҳмадхўжаев ўз
шоир Чиғатой тилида ижод қилган ва монографиясида Гадоий тахаллуси ҳақида
унинг ижоди Абул Қосим Бобур замонида ҳар хил фикрлар юзага келтирилганлигини
гуллаб яшнаган. Навоий бу инсонга таъкидлаб қуйидагича асослаб беради:
бағишланган бобида унинг машҳур «Шоирнинг ўзига бундай тахаллусни

62