Page 68 - 1-2018

Хорижий филология. №1, 2018 йил

сиѐсий нутқ ҳам ўрганувчилар учун параллел келган жонлантириш (чун хазон
қизиқарли бўлмаган бўларди. Шунинг йиғлар), ўхшатиш (ғарибликнинг диѐрида
учун, ушбу мавзу бир вақтнинг ўзида ҳам адашган нотавон) сингари тасвирий
қизиқарли, ҳам долзарбдир. воситалар ҳам муболағанинг янада кучлироқ
Муболаға асли арабча сўз бўлиб, шарқ чиқишига, унинг ўқувчи тасаввурига аниқ
адабиѐтларида ―лоф уриш, бўрттириш‖ – етиб боришига хизмат қилган.
тасвирланаѐтган нарса, шахс ва воқеа- Бунда тасвирланаѐтган бадиий тимсол
ҳодисанинг муайян жиҳатларини бўрттириб, ҳолати ѐки ҳаракатини яққолроқ намоѐн
кучайтириб тасвирлаш усули сифатида қилиш, ўқувчи кўз олдида ѐрқинроқ
қаралади. Шарқ мумтоз шеъриятида гавдалантириш учун тасвир объекти
муболағага шеър зийнати сифатида қаралиб катталаштирилади. Дарвоқе, муболағали
―энг яхши шеър – энг ѐлғон шеърдир‖ деган тасвирнинг бир неча турлари мавжуд.
нақлга амал қилинади. Уларни шартли равишда таблиғ, иғроқ, ғулув
Ёзувчи А.Қодирийнинг ―Меҳробдан сингари турларга бўлиш мумкин. Таблиғ
чаѐн‖ романининг ―Чин ўртоқ‖ фаслида муболағанинг шундай турики, бунда
Анварнинг марҳум дўстига атаб ѐзган тасаввур қилиш мумкин-у, амалга ошириш
марсиясида ҳам мазкур ҳолатни кузатишимиз қийин бўлган бўрттиришдир. Иғроқ тасаввур
мумкин: қилиш қийин, амалда мутлақо бўлмайдиган
Очилмай сўлса ҳар гул ғунчаси пир-у бўрттиришдир. Ғулув эса тасаввур қилиш
жавон йиғлар, жуда қийин, амалда бўлиши асло мумкин
Эмас пиру жавон, балки ҳама аҳли бўлмаган даражадаги бўрттириш
жаҳон йиғлар. ҳисобланади.
Ажал йағмогари боғи зако ичра узиб Муболаға орқали ѐзувчи ѐки шоир ўзи
занжир тасвирлаѐтган нарса, воқеа, ҳодисаларни
Раҳмсиз эзса масъум лолаларни, чун бошқаларидан ажратиб кўрсатишга ҳаракат
хазон йиғлар. қилади. Муболаға ўхшатиш, метафора,
Жаҳонда эрди танҳо мен етимга жонлантириш, мажоз кабилар билан
ҳамнишин, дилдор, биргаликда ҳам қўлланилади. Ижодкор бу
Ғарибликнинг диѐрида адашган билан тасвир объектини ўрни келганда
нотавон йиғлар... мақташ ѐки масхаралашга эришади.
Мазкур байтлардаги пир-у жавон Муболаға образли бўрттиришга, шу орқали
йиғлар, ҳамма аҳли жаҳон йиғлар, жаҳонда асарнинг таъсир кучини оширишга эришиш
эрди танҳо ҳамнишин, ғарибликнинг диѐрида йўлларидан бири бўлгани боис ҳам,
адашган нотавон жумлаларида муболағали ѐзувчилар унга кўп мурожаат қилганлар,
тасвирнинг намуналарини кўриш мумкин. муваффақият қозонганлар.
Албатта, муболаға бадиий тасвир Бу хусусда фикр билдирганда
воситаси сифатида якка келмай, ўзи билан академик И.Султон санъат асарида
бирга қўлланилган бадиий тасвир воситалари типиклаштириш муболағасиз
билан ҳам уйғунлашган ҳолда янада аниқ, бўлмаслигини айтиб ўтади ва ―Бадиий
кучли ва таъсирчанликка эга бўлади. асардаги ҳар бир образ прототипига
Келтирилган байтларнинг биринчисида гул- нисбатан доим мукаммалроқ,
ғунчанинг очилиб улгурмасдан сўлиши пир-у умумлашганроқ, ѐрқинроқ ва шу сабабли
жавонни йиғлатиши тасвири берилар экан, сермаънороқдир‖ -деб ѐзган эди.
байтнинг иккинчи мисраси бошида эмас пиру Дарҳақиқат, ―Ўтган кунлар‖
жавон деб, аввал айтилган фикрдан романидаги Отабек, Кумуш, Ҳомид
қайтилади ва бу орқали ружуъ деб номланган сингари кишилар, албатта, ҳаѐтда яшаб
бадиий тасвир воситасини ҳам қўллайди ўтган одамлардир. Бироқ уларнинг ҳеч
ҳамда ҳама аҳли жаҳон йиғлар деган бири реал ўтмишда бадиий асардагидек
биринчи мисрадагига қараганда кучлироқ ѐрқинлик билан ўз тоифасидаги кишилар
муболағали тасвирни келтиради. Шунингдек, даражасида бўлмаганлар. Буни асар
мазкур шеърий парчада муболаға билан давомида китобхон билиб турса-да, асло

67