Page 84 - 1-2019

Хорижий филология №1, 2019 йил

ШЕКСПИРНИНГ СОНЕТ ЯРАТИШДАГИ МАҲОРАТИ

Бўриева Наргиза Қўчқоровна,
ЖДПИ мустақил тадқиқотчиси

Калит сўзлар: калит сўзлар: ренессанс, романтизм, лиризм, сонет, трубадурлар,
актава, сестата, терцета, мусиқавийлик, қофия, тўртлик, иккилик.

Жаҳон шеъриятида сонет жанри XIII иккита тўртликка, сестема эса иккита
асрга келиб шаклланди. Ўтган даврлар учлик (терцета)ка ажратилган. Сонетнинг
мобайнида у янада сайқал топиб, ўзининг Шекспир яратган янги шакли ҳам ўн тўрт
турли кўринишларига эга бўлди. Аслида қатор бўлса-да, аммо кўриниши ―классик
илк сонетчилар қадим Прованс ўлкасида сонет‖дан бирмунча фарқ қилади.
яшаган ўрта аср трубадур (провансча: Даставвал учта тўртлик қатор, охирида эса
trobador-топқир) шоирлари эди. XII хулосаловчи икки қатор алоҳида мисра
асрнинг сўнггида Италиянинг Сицилия ва бўлиб келади. Қофиялар ўрни эса биринчи
Тоскане вилоятларига келиб қўним топган тўртликда abab, иккинчисида cdcd,
трубадурлар маҳаллий шоирлар билан учунчисида efef ва охирги иккиликда gg
ижодий ҳамкорликда янгича шеърий жанр кўринишида бўлади.
– сонет (италянча: sonetto-аниқ қолипли Сонет жанри қоидасига биноан унда
жарангдор шеър)ни кашф қилдилар. фақат бир сюжет ифодаланган бўлиши
Кейинчалик ―янги хуштаъб услуб‖ зарур. Дастлабки қатордаѐқ мазмун баѐн
(италянча: dolice stil nuovo) дея ном қилиниб, кейинги сатрларда у
қозонган бу шеърий қолипда буюк Данте ривожлантирилади, образлар талқини,
ўз севгилиси Беатричега бағишланган контраст ҳолатлар ва ишқий кечинмалар
ишқий мисраларини битади. Унинг меъѐрига етказиб таърифланади. Сўнгги
издоши Петрарка ижодида сонет янада икки қаторда эса воқеликнинг ечими қарор
юксакликка кўтарилди. Шоирнинг топади. Хуллас, сонет муаллиф томонидан
маҳбубаси Лаурага бағишлаб ѐзган муайян бир шахсга: маҳбуба ѐки дўстга
сонетлари ўз муаллифи номини жаҳон йўналтирилган бўлиб, ўзида ишқий ѐхуд
шеърияти шоҳсупасига олиб чиқди. XVI аҳлоқий мазмун касб этувчи яхлит
асрда сонет Францияга кўчиб ўтди. Пйер кўринишдаги асардир.
де Ронсар ва дю Белле каби гуманист Шекспирнинг ―Сонетлар‖ (Sonnets)
шоирлар ижодида сонет жанри етакчи китоби 1609 йил ношир Томас Торп
ўрин тутганининг гувоҳи бўламиз. тарафидан илк бор чоп этилганди. Аслида,
Ва ниҳоят, XVI асрнинг сўнггида шоир замондоши, адабиѐтшунос Франсиз
сонет инглиз шеъриятига ҳам кириб келди. Мерезнинг таъкидлашича Шекспир ўз
Томас Уайет, Филип Сидней ва Эдмунд сонетларини 1592-1598 йиллар орасида
Спенсер каби гуманист шоирлар ўз ѐзиб тугатган. Юқоридаги нашрга
ижодида сонет жанрини янада шоирнинг 154 та сонети жамланган эди.
такомиллаштирдилар. Буюк шоир ва Сонетлар мазмунидаги фалсафий
драматург Уильям Шекспир (William теранлик, лиризм устуворлиги, кўтаринки
Shekespeare. 1564-1616) сонетнинг кайфият ва мусиқавийлик ўқувчини ўзига
―инглизча шакли‖ни яратиш билан бирга, ром этади. Лирик қаҳрамон, яъни шоир
уни ҳам мазмунан, ҳам бадииян юксак ўзининг алпжусса, хушсурат дўсти жаноб
даражага кўтарди. Масалан, Данте ва W.Н. га садоқатини ва қорасоч, буғдойранг
Петрарка давридаги ―классик сонет‖ юз хоним (the Dark Lady)га муҳаббатини
шакли ўн тўрт қаторли бўлиб, у икки ошкора баѐн айлайди. Қизиғи шундаки
қисмдан – актава (саккизлик) ва сестата ―Сонетлар‖ китобининг титул варағида:
(олтилик)га бўлинган. Ўз навбатида актава ―Ушбу сонетларнинг ѐзилиши (begetter)га

83