Page 29 - 2-2017

Хорижий филология. №2, 2017 йил

берилган тарбия ўчоғи парафразасининг Назар ташлади = туб структура.
ички семантик салмоғида эса Мавлавий назар ташлади – таянч
структурасини Бу-тарбия ўчоғидир, структура.
учинчи мисолда эса гул парвонаси Мавлавий Муқимийга назар
парафразасининг ички маъносида Бу-гул ташлади = дериват (ҳосила) структура.
парвонасидир, деган маънолар Буни символлар воситасида
яширинган. Бу, ўз навбатида, уларнинг қуйидагича кўрсатиш мумкин:
яширин ҳолдаги предикативлик белгисига N хор (-га) V
эга эканлигидан далолат беради. Кўринадики, парафраза синтактик
Предикативликнинг мазкур кўринишини деривацияси ўзининг тайѐр ҳолдаги
лингвистик адабиѐтларда атомар предикат дериват(ҳосила) эканлиги билан гап
тушунчаси воситасида аташмоқда деривациясидан тубдан фарқ қилади.
[Кубрякова Е.С. Автореф.-Тошкент, 2001, Бошқа турғун бирикмаларда бўлганидек,
11-13-б]. парафразалар деривациясида туб ва таянч
Парафразалар ўз асл денотатларидан структура тушунчалари аҳамият касб
фарқли ўлароқ, ҳар доим ҳосила этмайди.
структураларни тақозо этади. Уларнинг бу Парафраза компонентлари, асосан
хусусияти, албатта, деривацион нуқтаи аниқловчи-аниқланмиш муносабатида
назардан баҳоланади. бўлгани учун унинг синтактик
Маълумки, парафразалар ўзига хос деривацияси оператори вазифасида
турғун сўз бирикмаларидир. Шундай қаратқич келишиги аффикси –нинг (-и
бўлгач, улар тайѐр ҳолдаги ҳосила эгалик қўшимчаси кўмагида) фаоллик
(дериват) ларни ташкил этади. Бошқача кўрсатади. Мазкур аффикс қарийб барча
айтганда, барча сўз бирикмаларида ҳолатларда белгисиз келади: ақл
бўлганидек, парафразалар синтактик гимнастикаси, дала маликаси, чарм
деривацияси гап деривацияси учун муҳим қўлқоп устаси, мўйқалам соҳиби, ҳаво
аҳамиятга эга бўлган таянч лочинлари, дунё томи (Помир) ва ҳ.к.:
структураларсиз воқеланади. 1. Ҳаво лочинларимизга офарин,
Парафразалар компонентларининг бомба ёғдириб немис
бири семантик жиҳатдан муҳим мавқега мудофаасини талқон қилиб
эга бўлади ва шу боис мазкур сўз ташлади (Н.Сафаров. Оловли
иккиламчи денотат вазифасини бажаради. излар).
Бироқ деривацион нуқтаи назардан 2. Прожекторчилар булутлар
парафразанинг иккинчи компоненти орасидан ҳаво
устувор аҳамият касб этади. Зотан, унинг «қароқчи»ларини излашарди
иштирокисиз дериват ясалмайди. Масалан: (Н.Сафаров. Оловли излар).
Малика = иккиламчи денотат, Берилган мисолларда парафразалар
семантик нуқтаи назардан ҳоким сўз. синтактик деривацияси операторининг
Дала = деривацион нуқтаи назардан биринчи қисми –нинг аффикси белгисиз
ўта нуфузли сўз, семантик жиҳатдан эса келаѐтганини кўрамиз: ҳаво(нинг)
тобе сўз. лочинлари, ҳаво(нинг) қароқчилари ва ҳ.к.
Дала маликаси = дериват (ҳосила). Лекин шундай бўлишига қарамай, у
Деривацион оператори = нинг+и. оператор вазифасини бажараверади, зотан,
Буни символлар воситасида унинг иштирокисиз (белгисиз бўлса-да)
қуйидагича ифодалаш мумкин: мазкур қолипдаги сўз бирикмаси
Nop (нинг) Xop.(и) деривацияси биргина –и эгалик аффикси
Қиѐсланг: гап деривацияси воситасида воқеланмайди. Бироқ
Мавлавий Муқимийга назар парафразанинг компонентларидан бири
ташлади. образли аниқловчи (эпитет) тарзида

28