Page 47 - 2-2017

Хорижий филология. №2, 2017 йил

МИЛЛИЙ ТИЛЛАРНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШНИНГ ИЖТИМОИЙ, ИҚТИСОДИЙ
ВА ҲУҚУҚИЙ ОМИЛЛАРИ ҲАҚИДА

Мирзаев Раҳматулла Ибодуллаевич,
СамДУ доценти, юридик фанлари номзоди

Калит сўзлар: этнография, феномен, социология, лингвокультурология,
социолингвистика.

Мулоқот бирликлари тизими октябрида қабул қилинган "СССР
сифатидаги тил - ноѐб, мураккаб ва ҳалқлари тиллари ҳақида"ги Қонун ҳам
серқирра ҳодиса. Шунинг учун у Мустақиллик йўлини танлаган
филологиянинг ҳам, социологиянинг ҳам, халқларимизнинг бу борадаги иродасини
психологиянинг ҳам, этнографиянинг ҳам, синдира олмади.
сиѐсатшунослик, тарих ва Ўзбекистон Республикасининг
ҳуқуқшуносликнинг ҳам объектидир. Тил амалдаги Конституцияси (1992 йил 8
шу фанлар негизида ўрганилгандагина декабрь) барча фуқароларнинг жинси,
ўзига хос феномен тарзида намоѐн бўлади ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий
ва чуқур илмий ва амалий салоҳият касб келиб чиқиши, эътиқоди, шахси ва
этади. жамиятда тутган мавқеидан қатъи назар,
Кейинги йилларда тил ва ҳуқуқнинг бир хил ҳуқуқ ва эркинликларга эга
ўзаро муносабати масаласи долзарб эканлигини кафолатлайди ҳамда уларнинг
мавзулардан бирига айланди. Чунки тил қонун олдида тенг эканликларини
қонуннинг намоѐн бўлиш шакли ва қонун таъкидлайди (ЎзР Конституцияси, 18-
билан бошқариладиган ижтимоий-ҳуқуқий модда). Ўзбекистон Республикасининг
категория, давлатнинг конституциявий- аввалги конституцияларидан фарқли
ҳуқуқий мақоми ва мавжудлиги белгиси, ўлароқ, амалдаги Конституцияда жаҳонда
халқ мулки. Шунинг учун сиѐсий- кенг эътироф этилган, халқаро-ҳуқуқий
ижтимоий тараққиѐтнинг янги йўлини меъѐрларга бемалол жавоб бера оладиган,
танлаган ҳар қандай жамият, энг аввало, ҳар бир фуқаронинг фикрлаш, сўз ва
миллий-лисоний муносабатларни тартибга эътиқод эркинлиги (агар улар фақат давлат
солишга ҳаракат қилади. Зеро, давлатнинг сири ва бошқа сирларга тааллуқли
юзага келиши ҳам, унинг таназзулга юз бўлмаса) ҳуқуқи билан таъминланганлиги
тутиши ҳам, асосан, тил масалалари билан ҳам қайд этилган (ЎзР Конституцияси, 29-
боғлиқ ҳолда кечади. Собиқ шўролар модда).
даврида миллий республикаларда давлат Ўзбекистон Республикаси
тили ҳақидаги қонунларнинг бирин-кетин Конституцияси ҳар бир фуқаронинг
қабул қилингани ва кишилар онгига миллий-лисоний муносабатлар билан
пойдевори пишик деб сингдирилган боғлиқ ҳуқуқларини ҳам қатъий белгилаб
ССРнинг бир зумда емирилгани қўйган. Қиѐсланг: ―Ўзбекистон
фикримизнинг инкор этиб бўлмайдиган Республикасининг давлат тили - ўзбек
исботидир. тилидир.
Ўзбекистонда тил билан боғлиқ Ўзбекистон Республикаси ўз
масалаларни қонун йўли билан бошқариш ҳудудида истиқомат қилувчи барча миллат
ишлари қизил империя авж олган ўтган ва элатларнинг тиллари, урф-одатлари ва
асрнинг 80-йилларида. аниқроғи, 1989 анъаналарининг ҳурмат қилинишини
йилнинг 21 октябрида "Давлат тили таъминлайди, уларнинг ривожланиши
тўғрисида"ги Қонун қабул қилингандан учун шароит яратади‖ (ЎзР
кейин жадал тус олди. 1991 йилнинг 25 Конституцияси, 4-модда).

46