Page 48 - 2-2017

Хорижий филология. №2, 2017 йил

Бу тамойиллар Ўзбекистон пайтда социологияда тил ва маданият
Республикасининг "Давлат тили ҳақида"ги (лингвокультурология) масалаларига
Қонунида (1995 йил 25 декабрь) ҳам ўз алоҳида эътибор қаратилмоқда.
ифодасини топган. Билингвизм (икки тиллилик) ҳам
Мазкур Қонунда Ўзбекистон социолингвистиканинг муҳим соҳалари
Республикаси давлат тили ўзбек тили (1- сирасига киради.
модда) эканлиги, ўзбек тилига давлат тили Тил сиѐсати, яъни давлат
мақомининг берилганлиги республикада томонидан тилларнинг функционал
истиқомат қилувчи миллат ва элатларнинг тақсимланиши ва амал қилиши билан
ўз она тилини қўллашдан иборат боғлиқ ҳолда олиб бориладиган тадбирлар
конституциявий ҳуқуқларига монелик мажмуи социолингвистиканинг етакчи
қилмаслиги (2-модда), амалда бўлган йўналишларидан бири саналади. Чунки
тилларга нисбатан иззат-ҳурмат билан бундай сиѐсатсиз тилнинг ижтимоий-
муносабатда бўлишнинг таъминланиши, ҳуқуқий масалаларини тушуниш ва ҳал
бу тилларни ривожлантириш учун шарт- қилиш қийин [Қаранг: Швейцер].
шароитлар яратилиши, миллатлараро Кўп миллатли ва кўп тилли
муомала ва таълим тилини эркин танлаш давлатда тил сиѐсати масаласини ўрганиш
(6-модда) каби ҳуқуқлари асосий қонундан мураккаб мавзулардан саналади. Бу ерда
келиб чиққан ҳолда кафолатланган. кўп тиллилик, миллатларнинг ўзига
Қуйида шу кафолатлар ҳақида сўз хослиги ва миллатлараро
юритамиз. муносабатларнинг, жамият ҳаѐтида
Ўзбекистон Республикасида амал тилларнинг ҳамда шу тиллар
қилаѐтган тиларни ижтимоий ҳимоялаш, соҳибларининг ролини инобатга олишга
энг аввало, илмий асосланган тил тўғри келади. Чунки тил сиѐсати
сиѐсатини, кенг кўламли социологик давлатнинг миллий сиѐсати билан узвий
тадқиқотлар олиб боришни тақоза этади. равишда амалга оширилади [Қаранг:
Жойларда кўзга ташланаѐтган айрим Дешериев].
ҳолатлар (масалан, автомобил давлат Иқтисодий ҳимоялаш. Ўзбекистон
рақамларида янги алифбомизда бўлмаган Республикасида истиқомат қилувчи
W, C ҳарфларидан фойдаланиш, халқлар тилларини асраб-авайлаш ва
рекламалардаги бошбошдоқлик ва б.) ривожлантириш илмий дастурларни
фикримизнинг яққол исботидир. мақсадли бюджет ва бошқа молиявий
Социолингвистика (социал манбалар асосида таъминланишини
лингвистика) - тилшунослик, социология, назарда тутади. Келгусида ишлаб
этнография, социал психология каби чиқилиши лозим бўлган бундай дастурлар
фанлар негизида юзага келган илмий фан давлат тили (ўзбек тили) ва Ўзбекистон
бўлиб, тилнинг ижтимоий табиати, Республикасида амал қилувчи бошқа
вазифалари, ижтимоий омилларнинг тилга тилларни қўллаб-қувватлаш, сақлаш,
таъсири механизмини ўрганади. ўрганиш ва ривожлантириш мақсадида
Социолингвистиканинг асосий олиб бориладиган илмий тадқиқотларни
муаммоларидан бири - тилнинг ижтимоий молиялашда имтиѐзли солиқ сиѐсатини
табақаланиши (диффенциаллашуви) ўтказишни тақоза этади. Бундай мақсадли
масаласидир. дастурлар нафақат давлат, шунингдек,
Социолингвистиканинг таянч вилоятлар томонидан ҳам қабул қилиниши
тушунчаларидан бири тил вазияти ва молиялаштирилиши мумкин. Шундай
тушунчаси ҳисобланади. Тил вазияти (ѐки қилинса, у ѐки бу дастурни молиялаш учун
лисоний вазият) деганда эса тил ажратиладиган бюджет манбаи аниқ
мавжудлиги ва унинг амал қилиш бўлади. Ўзбекистон Республикаси "Давлат
шакллари назарда тутилади. Ҳозирги тили ҳақида"ги Қонунининг келажакда

47