Page 6 - 2-2017

Хорижий филология. №2, 2017 йил

ТАРЖИМАШУНОСЛИК

ТАРЖИМАДА МАДАНИЙ МОСЛАШИШ ҲОЛАТЛАРИ

Тухтасинов Илҳомжон Мадаминович,
Самарқанд давлат чет тиллар институти доценти

Калит сўзлар: нейтрал , эвфемизм, эвфемистик, эквивалент, денотатив, индивидуал.

Таржима бу шундай жараѐнки, у тушунчаларини аниқлаштириб олишимиз,
икки миллат, икки тил ўртасида кўприк тил ва маданият ўртасида алоқаларига
вазифасини бажаради. Ваҳоланки, шундай эътиборимизни қаратишимиз лозим.
экан таржимон бу икки халқнинг Лингвист Гари Визерспун бу алоқаларга ўз
маданияти юзасидан келиб чиқадиган фикрини билдириб ѐзади: ―Агар биз
таржима муаммоларига дуч келиши инкор маданиятга лингвистика нуқтаи назаридан
қилиб бўлмас ҳақиқатдир. Бу факт қарайдиган бўлсак, маданиятнинг бир
таржимашунос олим Қ.Мусаевнинг томонлама тушунчасига эга бўламиз. Агар
қуйидаги фикри билан тасдиқланишини тилга маданият нуқтаи назаридан
кўришимиз мумкин. Аслиятда ифода қарайдиган бўлсак, тилнинг бир
этилган фикрни юзага келтирган сўзларни томонлама тушунчасига эга бўламиз‖.
беасос луғавий-аниқ экс эттиришга Маданият элементларини таржима
уриниш умуман таржима амалиѐти учун орқали бошқа тил муҳитига узатиш
хавфли бўлса, бу усул миллий жараѐни мураккаб масала. Маданият
тушунчаларни акс эттирадиган лисоний кундалик турмуш тажрибаларининг
воситаларни ўгиришда янада кўпроқ мураккаб тўплами, у тарих, ижтимоий
хатарлидир. Бундай ҳолларда таржиманинг тизим, дин, кундалик урф-одатлар ва
аслиятга мазмуний-вазифавий ва анъаналарни ўз ичига олади.
анъанавий мос келиш имконияти деярли Ижтимоий алоқалар ҳам маданият
1
истесно этилади . Бундан кўриниб элементидир. Баъзи маданиятларда,
турибдики, таржимада маданий одамлар катта оила шароитида яшашга
мослаштириш ҳолатларида биз бевосита ўрганишган ва бу ҳар бир оила аъзосига
маданият билан тўғридан-тўғри алоқага кундалик муомалада мурожаат қилиш
чиқамиз. эҳтиѐжини туғдиради. Ҳар бир инсонга
―Маданият‖ сўзи биринчи марта унинг номини атаб чақирилади. Катта
инглиз олими Эдвард Б. Тейлорнинг 1871 оилаларда яшаш Ғарб халқларига у қадар
йилда нашр этилган ―Primitive Culture‖ хос бўлмагани боис, мурожаатни
китобида фойдаланилган. Тейлорнинг ифодаловчи сўзларни тасвирлашга инглиз
фикрига кўра, маданият билим, ишонч, тили бирмунча ожизлик қилади. Баъзи
қонун, анъаналар ва жамиятнинг турли маданият эгаларида кишилар ўзларидан
аъзолари томонидан қабул қилинган турли катталарга муайян тарзда ҳурмат билан
одатларни ўз ичига олади. Таржима бирор тоға, амма деб мурожаат қилишади.
матннинг шунчаки эквиваленти эмас, бу Инглиз тилида бу ҳолда маълум
асл нусхани қайта ѐзишдек қийин ва қийинчиликлар йўқ эмас.
мураккаб жараѐн. Бу бир маданиятнинг Баъзи расмиятчиликларни ифодалаш
бошқасига таъсири. Таржима фаолиятини ҳам ўта чигал, масалан, ―раҳмат” сўзи
тушуниш учун, биз маданият ва тил ҳолатдан келиб чиқиб турлича таржима
қилинади (совға учун, хизмат учун, бирор

1 сабаб билан раҳмат айтиб миннатдорчилик
Мусаев Қ. Таржима назарияси асослари. –Т.: Фан,
2005. – 117 б. билдириш).
5