Page 7 - 2-2017

Хорижий филология. №2, 2017 йил

Кийим, зеб-зийнат, озиқ-овқат Таржима санъати дунѐ маданияти
буюмлари ҳам таржимада муаммо ривожида муҳим роль ўйнаган ва ўйнаб
туғдиради. Масалан, овқат таъми ѐки келмоқда. Таржима тобора ўсиб бораѐтган,
унинг хусусиятларини ҳеч қачон бир тилнинг жозибасини бошқа тилга
эшитмаган одамга таржима қилиш кўчирувчи ва ўқувчиларнинг ҳурматини
бефойда. қозонишни мақсад қилиб қўйган ақлий
Анъаналар ва урф-одатлар ҳам ижодий фаолиятдир. Маданият тушунчаси
маданиятнинг бир бўлагидир. Хоҳ тўй, хоҳ инсон фаолиятининг уч турига қаратилган:
мотам, хоҳ фестивал бўлсин, унинг биз индивидуал тарзда фикрлаганимиз ва
ортидаги тарихи, аҳамияти, замирига ҳаракат қилганимиз учун шахсий; биз
яширинган символизм таржимон учун гуруҳ бўлиб фаолият юритганимиз учун –
қийинчилик туғдиради. жамоа; жамият ўзини акс эттиргани учун –
Маданиятдан маданиятга ўтган сари ифодавий.
эътиқод, ҳиссиѐт ҳам ўзгаради. Оқ ранги Тил – ижтимоий бўлиб, усиз
баъзи маданиятларда софликни, қора эса ижтимомий фаолият йўқ. Таржима
ѐвузликни билдириши мумкин. Бу шуни жараѐнида хорижий маданият билан
англатадики, маданият шаҳарлар, юзлашамиз. Шу сабабдан ҳам, таржимада
ташкилотлар, мактаблар каби аниқ муваффақиятимиз хорижий маданиятни
нарсаларни ўз ичига олиб қолмай, ғоялар, қанчалик тушунишимизга боғлиқ, зеро
3
урф-одатлар, оила намуналари ва тиллар таржима маданиятлараро ҳодисадир .
каби мавҳум нарсалардан ҳам ташкил Бир тилда иқтисод, экология,
2
топади . Бир сўз билан айтадиган бўлсак, ҳайвонлар, сув, тоғлар, шаҳар, одамлар
маданият жамиятнинг яшаш тарзи, ҳаѐт бошқаларга қараганда кўпроқ машғул
тарзини билдиради. У осонгина ўзгаради бўладиган нарсаларни ифодаловчи сўзлар
ва йўқ бўлиб кетиши мумкин. Чунки у ва бирикмалар жуда кўп. Буюк Британияда
фақат бизнинг онгимиздадир. Бизнинг сув иқтисоди, балиқчиликка доир
ѐзма тилимиз, давлат, бинолар ва бошқа сўзларнинг кўплиги оддий ҳол, чунки бу
инсон қўли билан яратиладиган нарсалар- орол мамлакат, у сув билан ўралган.
маданият маҳсулидир. Таржима эса Таржима қилишда энг катта муаммо
албатта асл матнни қайта ѐзишдир. Қайта маданиятлар ўртасидаги фарқларни
ѐзиш эса янги фикр, янги ихтироларни, ажратишдир. Муайян маданиятга мансуб
янги жанрларни акс эттириши мумкин ва аҳоли бирор нарсага ўз дунѐқарашидан
таржима тарихи адабий янгилик тарихи келиб чиқиб қарайди. Бир-бирига
ѐки бир маданият лаѐқатларини бошқа эквивалентдек кўринадиган сўзлар аслида
маданият қошига солишдир. Таржима эквивалент бўлмасликлари мумкин.
фаолият сифатида ѐки фаолият натижаси Масалан, ―чўчқа” сўзи ўзбек тилида
сифатида маданият тушунчасидан маълум даражада салбий бўѐққа эга. Аммо
ажралмас тушунчадир. Бунга тарихда бир ―pig‖ Америкада бу сўз нейтрал маънода
маданиятни иккинчисига таништирувчи қўлланади. ―Swine‖ сўзида бу салбийлик
иккита мисол мавжуд. Бири турли ҳинд йўқ.
тилларида ѐзилган Будда муқаддас Турли маданиятлар турли йўналишга
китобини хитой тилига, иккинчиси грек эга. Масалан, ўзбек маданиятида кўпроқ
(юнон) олимлари ва файласуфлари боғдорчилик, дехқончилик, чорвачилик,
китобларини грек ва ассирия тилидан, маиший ҳаѐт манзаралари катта ўрин
уларни ислом дунѐсига танитиш мақсадида тутади, Америкада эса иш, пул топиш,
араб тилига таржима қилинишидир. спорт, фойда олишга диққат-эътибор
кучли. Баъзи жамиятлар техникага кўпроқ,

2 3
Виноградов В.С. Введение в переводоведение. М.: Найда Ю.А. Наука перевода // Вопросы
ИОСО РАН, 2001. – 222с. языкознания. – М., 1970. – № 4. – С. 57-63.
6