Page 8 - 2-2017

Хорижий филология. №2, 2017 йил

баъзилари камроқ йўналтирилган. Бу фарқ яқинликни ифодалайди. Инсонлар кўпинча
муайян мавзу борасида гап борганда сўзларни денотатив маъносига эътибор
ишлатиш мумкин бўлган луғатлар сонида бериб қолмай, уларни ҳиссий
акс этади. Бунда ўз ўрнига қараб, гап бўѐқдорлигига ҳам қарашади.
борганда техник ва нотехник луғaтлардан Сўзнинг коннотатив маъноси
фойдаланиш мумкин. Агарда манба маданий тарзда бўлади. Бир маданиятда
тилдаги матн юқори техник жамиятдан ижобий маънога эга бўлган сўз бошқа
олинган бўлса, бунда бошқа тилдаги маданиятда салбий маънода келиши
нотехник жамиятга таржима қилиш қийин мумкин. Масалан: “tribe” - “қабила‖ сўзи.
бўлади. Агар кимдир Африка маданиятига Дунѐнинг баъзи қисмларида инсонлар
оид ижтимоий фан ҳақидаги китобни ―tribe” - “қабила‖ деб аташларига тўғри
таржима қилаѐтган бўлса, бунда кўп муносабатда бўлишади. Баъзи жойларда
ҳолларда унга эквивалент топиш қийин инсонлар бундай аталишни ѐқтиришмайди.
бўлади. Ёзма ѐдгорликларни қадимги Тўғри маънода, қабила-этник
эскимос тилига қорни ҳеч қачон кўрмаган, гуруҳдир. Агар сўз таржима учун
саҳрода яшовчи араб тилидан таржима танланган бўлса, сўзнинг ижобий ва
қилиш қийин. Маданиятлар турлича салбий томонлари ҳам ҳисобга олиниши
бўлгани боис, кўпинча таржимада керак. “Тулки” сўзи инглиз тилида
эквивалент топиш мушкул. Маданият ѐлғончи, айѐр маъносини беради. Баъзи
сўзларнинг ишлатилишида акс этади. тилларда бу сўз ҳеч қандай ҳис
Масалан, Америкада ―қўй‖ сўзини – чақирмайди, ҳатто ижобий маънода
ўйламасдан иш қиладиган, камгап, босиқ бўлиши мумкин. Аслият тилидаги тўлиқ
инсонларга нисбатан қўллашади. нейтралликка эга бўлган сўзлар адабий
Ўзбекистонда ―пахта‖ сўзи кўп таржима натижасида таржима қилинаѐтган
қўлланади, аммо бу сўз Буюк Британияда тилда кучли ҳис-туйғуни ифодалаши
ғўза ўстирилмагани боис қўлланилмайди. мумкин. Сўзлар ўзларининг ажралмас
Муайян ҳолатда ишлатиладиган маъносида ҳам ўзгариши мумкин.
сўзлар, уларнинг маъносига катта таъсир Юқоридаги ―қабила‖ сўзи нейтрал
кўрсатади. Муайян сўз алоқа ўрнатилган маънода бўлса ҳам, кейинчалик салбий ѐки
вазиятдаги турли омилларга боғлиқ ижобий маъно касб этиши мумкин. Сўзлар
бўлади. Таржимон вазиятга ҳолатда кўпинча салбийдан ижобий томонга
ишлатиладиган сўз маъноларидан йўналиб боради. Масалан: “skinny” -
хабардор бўлиши лозим. Сўзлар муносабат “қотма”, “thin” - “озғин‖, “slender” -
ва туйғуларни ифодалайди. Масалан: “нозик‖ кўпчилик инсонлар учун қуйидаги
―она‖ сўзи кўпгина инсонлар учун ижобий маъноларга эга: ―skinny” - “қотма” -
маънога эга. ―Аѐл‖ сўзи бошқа томондан салбий, “thin” - “озғин” - нейтрал,
нейтрал маънога эга, аммо ―жодугар‖ сўзи “slender” - “нозик” - ижобий. Маъносига
кўпчилик ўзбеклар учун салбийдир. кўра улар синонимлар. Лекин улар турлича
Сўзлар инсонларда ҳиссий жавоб пайдо қўлланади. “Fat” - “семиз” - салбий,
қилади. Юқоридаги сўзларнинг барчаси “overweight” - “ортиқча вазнли” (семиз)
бир инсонга нисбатан қўлланиши ѐки - нейтрал, “plump” - “тўлароқ‖ -
қўлланмаслиги мумкин. Сўз бир инсонга ижобий. Таржимон аслият тилидаги
қаратилган бўлса ҳам улар орасида ҳиссий сўзларнинг турли маъноларидан ва
бўѐқда фарқ бўлади. Масалан: “father”, таржима қилинаѐтган тилдаги
“daddy”, “dad”, “pop‖ сўзлари лексик муқобилларидан хабардор бўлиши лозим.
бирликлар, уларнинг барчаси олдинги Синонимдек кўринган сифатларни
авлоддан бўлган қариндош кишини аслида ўзаро алмаштириб бўлмаслиги
ифодалайди. “Ота” - “father‖ сўзи мумкин. Масалан: ―beautiful” - гўзал,
ҳурматни ―дадажон”-“daddy” – “handsome” - келишган, “lovely” -

7